فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ).

۰.به [برکت] رحمت الهى، در برابر آنان [مردم‏] نرم [و مهربان] شدى و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو پراکنده مى‏شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب! و در کارها با آنان مشورت کن! اما هنگامى که تصمیم گرفتى، [قاطع باش و] بر خدا توکّل کن! زیرا خداوند توکل‌کنندگان را دوست دارد.

امام علی علیه السلام مشاوره قبل از تصمیم‏گیری و تفکر قبل از اقدام به کار را بر هر امر دیگری مقدم می‏داند:

شاوِر قَبلَ أن تَعزِمَ و فَکِّر قَبلَ أن تُقدِمَ.^۱

۰.پیش از تصمیم‏گیرى، مشورت کن و پیش از عمل، بیندیش.

در برخى روایات، مشورت با دیگران، نوعى دوراندیشى شمرده شده است. از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال شد «دوراندیشى چیست؟» فرمود:

مُشَاوَرَةُ ذَوِى الرَّأْیِ وَ اتِّبَاعُهُم.^۲

۰.]دوراندیشى،[مشورت با افراد صاحب‏نظر و پیروى از آنان است.

انسان هر اندازه هم تجربه و دانش داشته باشد، باز هم از مشورت با دیگران بى‏نیاز نیست. امام على علیه السلام فرمود:

لَایستَغنِى العَاقِلُ عَنِ المُشَاوَرَةِ.^۳

۰.خردمند، از مشورت با دیگران بى‏نیاز نیست.

بر همین اساس است که برای مشورت فواید بسیاری در روایات ذکر شده است. در روایتی از امام علی علیه السلام خودرأیی که نقطه مقابل هم‏اندیشی و مشورت است، موجب

إِذَا عَزَمْتُمْ عَلَى أَمْرٍ فَانْظُرُوا إِلَى عَوَاقِبِهِ.^۱

۰.هرگاه به کارى اقدام کردید، نخست به پیامدهاى آن بیندیشید.

امام على علیه السلام نیز می‏فرماید:

إِذَا هَمَمتَ بِأَمرٍ فَاجتَنِب ذَمِیمَ العَوَاقِبِ فِیهِ.^۲

۰.هرگاه به کارى تصمیم گرفتى، از پیامدهاى نامطلوب آن اجتناب کن.

عاقبت‏اندیشى، به این علّت اهمیت دارد که از آسیب‏پذیرى فرد در از دست دادن ارزش‏هاى معنوى پیشگیرى می‏کند. بر اساس روایات، مردم هرچه بیشتر براى شناخت و آگاهى از عواقب گفتار و رفتار خود تلاش کنند، در زندگى کمتر دچار اضطراب، افسردگى و ندامت خواهند شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله می‏فرماید:

مَنْ نَظَرَ فِى الْعَوَاقِبِ سَلِمَ فِى النَّوَائِبِ.^۳

۰.هر که در عاقبت کار نظر کند، از حوادث ناگوار مصون ماند.

و به بیان امام على علیه السلام:

بِالنَّظَرِ فِى العَوَاقِبِ تُؤمَنُ المَعَاطِبِ.^۴

۰.با نظر کردن در عواقب کارها، از آسیب‏هاى احتمالى پیشگیرى می‏شود.

د ـ مشورت

از پیش‏شرط‏های اثرگذار بر تصمیم‏گیری درست و منطقی، مشورت‏ کردن با دیگران است. خداوند متعال پس از آنکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را به نرم‏خویی در مواجهه با مردم دعوت می‏کند، از او می‏خواهد تا در کارها نیز از آنان مشورت گیرد و سپس به سمت تصمیم نهائی حرکت کند. در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران آمده است:

(فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ