می‏توانند بر مشکل اندوه خود چیره شوند. با این حال، آنها گاه به روان‏درمانی نیاز پیدا می‏کنند. گاهی آموزش دادن به افراد درباره مرگ و پیامدهای آن از بار اندوه مربوط به رویداد مرگ دوستان و نزدیکان کم می‏کند. ناگفته نماند که تشریفات بعد از مرگ، که در بیشتر جوامع مراحل مشخصی دارد، به‏نوعی تخلیه هیجانی می‏انجامد^۱.

افراد داغدیده مراحلی را در سوگواری می‏گذرانند که هریک از آنها با مجموعه پاسخ‏های متفاوت آنها مشخص می‏شود. سوگواران در این مراحل پس و پیش می‌روند و از یک روند ثابت تبعیت نمی‏کنند. برای آنکه سوگوار فرایند سوگ را با مشکلات کمتری بپیماید، لازم است تا این مراحل به صورت یک رشته تکالیف نیز در نظر گرفته شوند؛ اعمالی که باید انجام شوند تا فرد بهبود یابد و به زندگی رضایت بخش برگردد. در این بخش تکالیفی که فرد را برای بازگشت به زندگی آماده می‏کند با عنوان «مقابله با فقدان و داغدیدگی و بازگشت به زندگی» اشاره می‏کنیم.

مقابله با فقدان و داغدیدگی و بازگشت به زندگی

برای بازگشت مجدد بازمانده به زندگی، تکالیفی ضروری در شش گام وجود دارند:

گام نخست: ارزیابی منطقی از دست دادن عزیزان

یکی از موقعیّت‏های ناخوشایند زندگی، موقعیّت فراق و از دست دادن عزیزان است. امام علی علیه السلام از دست دادن دوستان را موجب پریشان‏حالی و بیماری می‏داند:

الفَقدُ المُمرِضُ فَقدُ الأَحبابِ.^۲

۰.از دست دادنى که بیمارى می‏آورد، از دست دادنِ دوستان است.

در پذیرش فقدان عزیزان و آشنایان، ارزیابی ما بیشترین نقش را خواهد داشت. نخستین واکنش ما در فقدان، ارزیابی اولیه ماست. به علّت آنکه فقدان‏ها به‏طور معمول تکان‏دهنده و غالباً پیش‏بینی نشده‏اند، ارزیابی اولیه تقریباً به شکل خودکار انجام می‏شود

کمک چندانی به میزان اندوه بازماندگان نمی‏کند. درباره دوره‏های داغدیدگی و اندوه، نظریه‏های مدونی مطرح شده‌اند. طبق یک دیدگاه، بازماندگان با از دست رفتن فرد مورد علاقه خود، سه دوره ذیل را می‏گذرانند. به ادعای آنان این دوره‏ها، کم و بیش در همه داغدیدگان مشابه‌اند: ^۱

۱. ضربه روانی و ناباوری:^۲ در این دوره که گاه ممکن است چند هفته به طول انجامد، گویی فرد باور نمی‏کند که واقعاً مرگی اتفاق افتاده باشد. به همین دلیل در حالتی از ابهام و گیجی به سر می‏برد و گاه از لحاظ جسمی دچار تنگی نفس، سرگیجه و دل‏پیچه می‏شود. وقتی به‏تدریج از واقعیت مرگ آگاه می‏شود، به‏شدت دستخوش اندوه شده و بیشتر، این حالت خود را با گریه‏های شدید بیان می‏کند.

۲. اشتغال ذهنی با خاطرات فرد از دست رفته:^۳ این دوره ممکن است حدود شش ماه یا بیشتر طول بکشد. در این فاصله، بازماندگان می‏کوشند واقعیت مرگ عزیز خود را بپذیرند. واکنش‏های معمول در این دوره شامل گریه، بی‏خوابی، خستگی‏های مزمن و از دست دادن اشتهاست. گاه بازماندگان احساس می‏کنند فرد ازدست‏رفته در میان آنهاست و تصور می‏کنند چهره او را می‏بینند، صدایش را می‏شنوند و گهگاه در رؤیاهای خود وجود او را حس می‏کنند. این حالت به‏تدریج تخفیف می‏یابد، ولی گاه ممکن است ماه‏ها یا حتّی سال‏ها طول بکشد.

۳. حلّ و فصل:^۴ در این دوره، افراد فعالیت روزمره زندگی خود را از سر می‏گیرند و با وجودی که خاطره عزیز از دست‏رفته همچنان برای آنان ناراحت‏کننده است، از شدت هیجان‏های آنها کاسته می‏شود. در مواردی بازماندگان از اینکه توانسته‏اند با موفقیت بر هیجان‏های خود غلبه کنند، احساس رضایت می‏کنند. در بیشتر موارد بازماندگان