حل‏نشدنی). شواهد بیانگر آن هستند که وقتی افراد در تکالیف مهم شکست می‏خورند و برای شکست خود تبیین درونی می‏کنند، بی‏تحرکی نمایان می‏شود و عزت نفس‏ آشکارا کاهش می‏یابد. زمانی که افراد برای شکست خود تبیین‏های بیرونی می‏کنند، بی‏تحرکی در پی آن می‏آید، ولی عزت نفس بالا می‏ماند^۱.

ب ـ تکرار اسناد (پایدار – ناپایدار)

فرد شکست خورده، افزون بر آنکه مشخص می‏کند علّت شکست وی درونی یا بیرونی است، بعد پایدار ـ ناپایدار را نیز دربرمی‏گیرد. آیا علّت شکست من چیزی همیشگی است یا موقتی؟ فردی که شکست خورده ممکن است بپندارد علّت شکست او پایدار است و از این رو در آینده نیز ادامه خواهد داشت. مواردی از این گونه عوامل پایدار، کودن بودن (درونی ـ پایدار) و دشواری تکلیف (بیرونی ـ پایدار) هستند. در مقابل، ممکن است فرد گمان کند علّت شکست وی ناپایدار است. فردی که در امتحان رد شده، ممکن است باور داشته باشد که علّت آن خواب بدِ شب قبل از امتحان بوده است، یعنی علت ناپایدار و درونی است. یا ممکن است گمان کند چون روز امتحان روز بداقبالی بوده شکست خورده است، که در این صورت علّت ناپایدار و بیرونی است. نظریه اسنادی درماندگی فرض می‏کند که وقتی علّت شکست به عاملی پایدار نسبت داده شده باشد، کاستی‏های درماندگی در طول زمان ادامه خواهند یافت. بر عکس، اگر فرد باور داشته باشد که علّت شکست او ناپایدار است، وقتی که چند ماه بعد با آن تکلیف مواجه شود، لزوماً دوباره شکست نخواهد خورد. بنابر الگوی اسنادی درماندگی آموخته شده، تبیین‏های پایدار به کاستی‏های دائم منجر می‏شوند و تبیین‏های ناپایدار موجب کاستی‏های گذرا هستند.

ج ـ زمان اسناد (کلی ـ اختصاصی)

سومین و آخرین بعد، کلی ـ اختصاصی است. وقتی فردی متوجه شکست خوردن خود

به او نسبت می‏دهند؛ زیرا از نگاه آنان، در جهان هیچ چیزی رخ نمی‏دهد مگر به علم و خواست خداوند:

(قُلْ لَنْ یُصِیبَنَا إِلّا مَا کَتَبَ اللّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَ عَلَى اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ).^۱

۰.بگو [هیچ حادثه‏ای برای ما] رخ نمی‌دهد مگر آنچه خداوند برای ما نوشته و مقرر داشته است. او مولا و سرپرست ماست، و مؤمنان باید فقط بر خدا توکل کنند.

از این منظر، سبک اسنادی کسی که به خدا توکل می‏کند، از نظر منبع، بیرونی؛ از نظر تکرار، ناپایدار؛ و به لحاظ زمان، اختصاصی است. به همین دلیل، در آموزه‏های دینی، کسی که به خدا توکل کند و به ریسمان او چنگ زند، پیروز است و شکست برای او معنا ندارد. امام باقر علیه السلام می‏فرماید:

مَن تَوَکَّلَ عَلَى اللّهِ لایُغلَبُ و مَنِ اعتَصمَ باللّهِ لایُهزَمُ.^۲

۰.آنکه به خدا توکل کند، مغلوب نشود و آنکه به خدا توسل جوید، شکست نخورَد.

تکرار شکست به سه بُعدِ منبع اسناد، تکرار اسناد و زمان اسناد بستگی دارد که به آنها اشاره می‏شود.

الف ـ منبع اسناد (درونی ـ بیرونی)

نخستین بُعد اسناد، بُعد درونی ـ بیرونی است. فردی را در نظر بگیرید که در مسئله‏ای حل‏نشدنی شکست بخورد. ممکن است بپندارد که کودن است و مسئله حل‏شدنی است، یا طوری دستکاری شده است که حل‏نشدنی باشد و او کودن نیست. تبیین اول او برای این شکست، درونی است (کودن بودن) و تبیین دوم، بیرونی است (مسئله