ب ـ اصل مدارا

مدارا، در کنش‏های ارتباطی، امری ضروری به نظر می‏رسد و قلمرو بسیار گسترده‏ای دارد؛ از معاشرت‏های ابتدائی و همزیستی‏های ساده تا روابط پیچیده میان افراد را در حوزه‏های خانوادگی، شغلی، تحصیلی و حتّی سیاسی، در خود جای می‏دهد. چنین رفتاری به عنوان یک مهارت ارتباطی و به عنوان یک اصل پویا در ارتباط، اوج خردمندی فرد دانسته شده است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‏فرماید:

رَأسُ العَقلِ بَعدَ الإِیمانِ بِاللّهِ مُداراةُ النّاسِ فی غَیرِ تَرکِ حَقٍّ.^۱

۰.اوج خردمندى، پس از ایمان به خدا، مدارا کردن با مردم، جز به هنگام ترک حقیقت است.

آن حضرت صلی الله علیه و آله مدارا کردن با مردم را نیمی از ایمان و نیمی از زندگی می‏داند. به تعبیر دیگر، انسان با مدارا کردن، نیمی از زندگی دنیوی و اخروی خود را به چنگ آورده است و باید برای نیم دیگر تلاش کند. آن حضرت می‏فرماید:

مُداراةُ النّاسِ نِصفُ الإیمانِ و الرِّفقُ بِهِم نِصفُ العَیشِ.^۲

۰.مدارا کردن با مردم نصف ایمان است و نرمى و مهربانى کردن با آنان نصف زندگى است.

از همین روست که مدارا یک ویژگی نیکو شمرده شد، که توانِ انسان را در ارتباط با دیگران افزایش می‏دهد. امام علی علیه السلام می‏فرماید:

نِعْمَ الْخَلیقَةُ إِسْتِعْمالُ الرِّفْقِ.^۳

۰.به کارگیری نرمی ویژگی نیکویی است.

مدارا کردن با افرادی که چاره‏ای جز مدارا کردن با آنها نیست، عین فرزانگی است و اگر در چنین شرایطی فرد مدارا نکند، خردمندی و فرزانگی نکرده است. امام علی علیه السلام می‏فرماید:

به سوی اصول پنج‏گانه احترام، مدارا، خوش‏بینی، حسن خلق و تغافل هدایت می‏کنند. اکنون به بررسی این اصول و قواعد می‏پردازیم.

الف ـ اصل احترام

نیاز به احترام، گمشده روانی انسان‏هاست و این نیاز به صورت بنیادین مطلوب هر انسانی است. طبیعی است که هنگام برقراری ارتباط، نادیده انگاشتن اصل احترام، ضربه بزرگی به ماهیّت رابطه وارد خواهد ساخت. چه بسیار روابطی که پاشنه آشیل آن، فقدان احترام و در نظر نگرفتن کرامت انسانی است. روابط میان همسران، فرزندان، دوستان و دیگران بر اصل احترام استوار است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‏فرماید:

المُؤمِنُ حَرامٌ کُلُّهُ: عِرضُهُ و مالُهُ و دَمُهُ.^۱

۰.مؤمن یکسره احترام دارد: آبرویش، مالش و خونش.

در کلام امام باقر علیه السلام نیز کرامت و احترام به انسان، ویژگی شیعه و پیرو واقعی دانسته شده است. آن حضرت می‏فرماید‏:

شیعَتُنا... إن لَقِی مُؤمِنًا أکرَمَهُ.^۲

۰.شیعه ما کسى است که... اگر به مؤمنى برسد، به او احترام مى‏گذارد.

فردی که کرامت انسانی و احترام مقابل را در نظر نگیرد تاوان سنگینی خواهد پرداخت. امام جعفر صادق علیه السلام می‏فرماید:

مَنْ‏ رَوَى‏ عَلَى‏ أَخِیهِ‏ رِوَایةً یرِیدُ بِهَا شَینَهُ وَ هَدْمَ مُرُوءَتِهِ أَوْقَفَهُ اللَّهُ فِی طِینَةِ خَبَالٍ حَتَّى یبْتَعِدَ مِمَّا قَال.^۳‏

۰.هر که برضدّ برادرش سخنى بگوید و با آن خواسته باشد عیب او را بروز دهد و جوانمردى او را درهم شکند، خدا او را در زردابه بدن دوزخیان نگهدارد تا از آنچه گفته دور شود.