امام صادق علیه السلام همچنین می‏فرماید:

انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَکَ فَتَکُونَ لِأَنْعُمِ اللَّهِ شَاکِراً وَ لِمَزِیدِهِ مُسْتَوْجِباً وَ لِجُودِهِ سَاکِباً.^۱

۰.به زیردستت نگر تا قدر نعمت خدا را بشناسى و شایسته فزونی‏اش شوى و بخشش و جودش بر تو ببارد.

نکته در خور تأمل این آموزه‏ها آن است که با مقایسه نزولی در امور دنیوی، نکات روح‌افزا و امیدوارکننده زندگی که پیش از آن به چشم نمی‏آمدند، آشکار می‏شوند. نگرش‏ها، احساسات، رفتارها و ویژگی‏های که زیر سایه مقایسه صعودی از دیدها پنهان شده بودند، دوباره جان می‏گیرند.

۳. مقایسه متوازن

چنان که اشاره شد متون دینی به مقایسه رو به پایین یا نزولی سفارش می‏کنند و فرد را به شکل‏دهی چنین مقایسه‏ای فرا می‏خوانند. این گونه روایات بیشتر به جنبه دنیوی و مادی مقایسه نظر دارند و بُعد معنوی مقایسه، در این نوع مقایسه جای نمی‏گیرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله می‏فرماید:‏

۰.هرگاه هر یک از شما به کسی نگریست که در ثروت و خلقت از او برتر است، به کسی ‏که پایین‏تر از خود اوست نگاه کند.^۲

تردیدی نیست که این مقایسه نقش بیشتری در «شناخت خود»، نسبت به مقایسه رو به بالا دارد. اما به نظر می‏رسد مقایسه منطقی و هدفمند صرفاً در گرو مقایسه رو به پایین و نزولی نیست. از آنجا که متون روایی بر کاهش مقایسه صعودی تأکید دارند و به صورت کلی مقایسه صعودی را رد نمی‏‏کند، مقایسه صعودی بخشی مهم در مقایسه منطقی خواهد بود. از همین روست که مقایسه نزولی و صعودی در کنار هم می‏توانند

معیارهای بسیار عالی ارائه شده از سوی رسانه‏ها، یا افراد، یا موقعیّت‏های بالاتر از خود که رسیدن به آن یک آرزو شمرده می‏شود، شکست خورده می‏یابیم، دچار عزّت نفس پائین و ناشادمانی می‏شویم. این امر ممکن است بر رضامندی زناشویی، ثبات خانوادگی و سلامت و شادابی فرزندان تاثیر منفی بگذارد.^۱

۲. مقایسه رو به پایین

در برابر مقایسه رو به بالا و صعودی، مقایسه رو به پایین یا نزولی قرار دارد. در این مقایسه، زاویه نگاه فرد در مقام ارزیابی و سنجش خود، به کسانی که جایگاهی پایین‏تر از وی دارند، معطوف است. امام علی علیه السلام چنین مقایسه‏ای را دروازه سپاس‏گزاری می‏داند و می‏فرماید:

أَکْثِرْ أَنْ تَنْظُرَ إِلَى مَنْ فُضِّلْتَ عَلَیهِ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ أَبْوَابِ الشُّکْر.^۲

۰.به کسانی که بر آنها برتری داده شده‏ای، زیاد نگاه کن که این از دروازه‏های شکر است.

آموزه‏های بسیاری به این نوع از مقایسه اجتماعی اشاره دارند. امام صادق علیه السلام به حُمران بن اَعیَن می‏فرماید:

یا حُمْرَانُ! انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَکَ فِی الْمَقْدُرَةِ وَ لَاتَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَکَ فِی الْمَقْدُرَةِ فَإِنَّ ذَلِکَ أَقْنَعُ لَکَ بِمَا قُسِمَ لَکَ وَ أَحْرَى أَنْ تَسْتَوْجِبَ الزِّیادَةَ مِنْ رَبِّکَ.^۳

اى حمران! به کسى بنگر که در توان پایین‏تر از توست و به کسى منگر که در توان بالاتر از توست که این شیوه براى تو در آنچه روزیت شده قانع‏کننده‏تر بوده و شایسته است تو را سزاوار نعمت بیشترى از سوى پروردگارت گرداند.