صورت نمی‏گیرد، سودی ندارد و لذا با مدارا و بی‏توجهی باید رفتار شود. چون پرخاش در چنین مواردی از سر منطق و عقلانیت صادر نمی‏شود، باب هر گونه پاسخ منطقی را می‏بندد.

روایت بعدی نیز به همین مطلب اشاره می‏‏کند که نادان یا انعکاسی بودن پرخاشش شناخته می‏شود و لذا بی‏درنگ با بیان و زبان آن را ابراز می‌کند ولی فرد عاقل با رفتار خود خشمش را نشان می‏دهد. به عبارت دیگر، مخالفت عاقل بر اساس یک سلسله تصمیم‏گیری‏های قبل از عمل و در حین عمل صورت می‏گیرد؛ در نتیجه خشم او به برخی رفتارهای منطقی و مفید ختم می‏شود، در حالی که خشم نادان بی‏درنگ در زبان و بیانش اظهار خواهد شد. امام علی علیه السلام می‏فرماید:

غَضَبُ الجاهِلِ فی قَولِهِ، و غَضَبُ العاقِلِ فی فِعلِهِ.^۱

۰.خشم نادان در گفتار اوست و خشم خردمند در رفتارش.

مقابله با پرخاش، چه زمانی که از طرف مقابل باشد و چه موقعی که از خود انسان صادر شود، باید با نوعی مدارا صورت پذیرد و از دامن زدن و شدت‏بخشیدن پرهیز داده شود. وقتی آتش خشم شعله‏ور می‏شود، هر گونه پاسخ مشابهی ممکن است باعث شعله‏ورتر شدن آن شود.

۲. نرم‏خویی

نرم‏خویی یکی از راهکار‏های برخورد با فرد خشمگین است. برخورد نرم در فرد خشمگین، اثر مهارکننده دارد و حتّی به نرمی‏ متقابل منجر خواهد شد. امام علی علیه السلام بر این راهکار مقابله‏ای برای رسیدن به خواسته‏ها تأکید می‏فرماید:

لِنْ لِمَنْ غَالظَکَ تَظْفَرْ بِطَلِبَتِکَ.^۲

۰.با کسی که بر تو خشم گرفته است ملایم باش تا به خواسته‏ات برسی.

برخورد می‏‏کند با نادانی مقابله نمی‏‏کند و بر کسی که بر او خشم می‏گیرد، خشمگین نمی‏شود و با تندخو تندخویی نمی‏‏کند، بلکه برای بزرگداشت قرآن می‏بخشد و روی خوش نشان می‏دهد و گذشت می‏‏کند و بردباری می‏نماید.

حفظ قرآن و عمل به دستورهای آن، در تعدیل ویژگی‏های روان آزارگرایانه و رسیدن به ثبات و پایداری هیجانی بیشتر، نقشی اساسی دارد.

ب ـ مقابله با خشم دیگران

احتمالاً برایتان اتفاق افتاده است که فردی را خشمگین بیابید و برای آرام کردن او دچار مشکل شوید آن هم در حالی که خودتان از آرامش برخوردارید. در این مواقع چه باید کرد تا خشم فرد مقابل را مهار کرد؟ برای پاسخ به این سؤال راهکارهای ذیل مؤثّر است.

۱. مدارا

رفتار و سیره‏ عملی رسول خدا صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام سرشار از مدارا کردن‏ با مردم زمان خود بوده ‏است. چه‏بسا اتفاق می‏افتاد که ایشان از رفتار و گفتار مردم زمان خود ناخرسند و اذیت می‏شدند، ولی بزرگوارانه از آن می‏گذشتند تا جایی که حتّی مانع اعتراض یارانشان می‏شدند. صرفاً کسی می‏تواند دارای این روح بزرگ باشد که از خود گذشته باشد و افق آینده را نظاره کند و از سویی در رفتارش خدامحور باشد. یکی از این سیره‏ها را هشام از امام کاظم علیه السلام نقل می‏‏کند:

۰.جَرَى بَینِی وَ بَینَ رَجُلٍ مِنَ الْقَوْمِ کَلَامٌ فَقَالَ [ابی الحسن علیه السلام] لِی ارْفُقْ بِهِمْ فَإِنَّ کُفْرَ أَحَدِهِمْ فِی غَضَبِهِ وَ لَا خَیرَ فِیمَنْ کَانَ کُفْرُهُ فِی غَضَبِه‏.^۱

هشام می‏گوید بین من و شخصی برخورد کلامی صورت گرفت. امام به من فرمود: با آنها مدارا کن؛ چرا که ناسپاسی اینان در خشم‏شان است و خیری در این گونه اشخاص نیست.

مقابله با کسی که مخالفتش با پرخاش است و بر اساس دیدگاه خاص و تفکر و اراده