مهار رفتار و هیجان خود، از یاد خدا و پناه بردن به او بهره می‏گیرد و بدین وسیله روح خود را تعالی می‏بخشد.

حقیقت استعاذه این است که کسى خود را در پناهِ پناه‏دهنده قرار دهد. استعاذه معنوى، حالت روانىِ ویژه‏اى است که انسان را در پناه خداوند متعال قرار مى‏دهد و از آفاتى که او را تهدید مى‏کنند، مصونیت مى‏بخشد و جمله «أعوذ باللّه»، در واقع بیانگر آن حالت درونى است. بر این اساس، براى پیدایش این حالت درونى، در گام نخست باید موانع آن برطرف شوند. پس از اجتناب از موانع استعاذه، هر قدر که انسان خدا را بهتر بشناسد و از آفاتى که او را تهدید مى‏کند بیشتر احساس خطر نماید، حقیقت پناهجویى در او بیشتر تحقق مى‏یابد.^۱

امام صادق علیه السلام استعاذه را عاملی برای غلبه انسان بر شیطان و به تبع آن خشم می‏داند:

لَوْ قَالَ أَحَدُکُمْ إِذَا غَضِبَ "أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ" ذَهَبَ عَنْهُ غَضَبُه.^۲

۰.هرگاه کسی از شما هنگام عصبانیت بگوید «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم»، خشم از وجودش می‏رود.

همچنین در سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است که آن حضرت برای چند چیز از جمله خشم همه روزه به خدا پناه می‏بردند. امام صادق علیه السلام می‏فرماید:

کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یتَعَوَّذُ فِی کُلِّ یوْمٍ مِنْ سِتٍّ: مِنَ الشَّکِّ وَ الشِّرْکِ وَ الْحَمِیةِ وَ الْغَضَبِ وَ الْبَغْی وَ الْحَسَدِ.^۳

۰.پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هر روز از شش چیز به خدا پناه می‏برد: از تردید، شرک، تعصب، خشم، ستم و حسادت.

دو. دعا

دعاى انسان در پیشگاه خداوند متعال، در حقیقت به معناى خود را بنده و نیازمند مطلق

نوشیدن آب اشکالی ندارد؛ چراکه غذا را در معده می‏چرخاند و خشم را فرو می‏نشاند و [توانایی] عقل را زیاد می‏‏کند و تلخه^۱ را از بین میبرد.

براساس روایت پیش‏گفته عملکرد آب در مهار غضب، می‏تواند شامل توجیه‏های فیزیولوژیکی و زیستی بیشتری باشد. بر این اساس، احتمالاً می‏توان گفت کمبود آب و رطوبت بدن باعث افزایش خشم و دشواری مهار آن است. در این زمینه بر آب‏های خاص همانند آب نیسان^۲ نیز تأکید شده است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این باره خواص آب نیسان را بیان فرموده‏اند:

۰.جبرئیل گفت: هر کس از آب نیسان بنوشد، اگر تمام امراضی که به مردم می‏رسد به او برسد، با آن آب شفا می‏یابد. پیامبر فرمود: آیا سود دیگری غیر از آنچه گفتی دارد؟ جبرئیل گفت: قسم به خدایی که تو را به حق به نبوت مبعوث ساخت،‏ هر کس این آیات را بر این آب بخواند [و آن را بنوشد] خداوند قلبش را مالامال از نور و روشنایی می‏سازد و الهامات الهی به قلبش می‏فرستد و حکمت و علم را بر زبانش جاری می‏سازد و قلبش را با فهم و بصیرتی که به هیچ کس از جهانیان نداده است،‏ می‏پوشاند و برایش هزار رحمت و آمرزش می‏فرستد و فریبکاری و خیانت و غیبت و حسادت و ستم و تکبر و بخل و آز و خشم‏ قلبی و دشمنی و کینه‏ورزی و خبرچینی و آسیب‏رسانی به مردم را از او دور می‏سازد و این یعنی درمان هر دردی.^۳

۱۴. معنویّت

یک. استعاذه

در مجموعه‏ای از روایات، عامل خشم، شیطان دانسته شده است.^۴ فرد خشمگین برای