۰.در آثار نگاشته شده با عنوان «معانی القرآن»، گو این که جنبه‌های لغوی و اعرابی گسترده است؛ امّا در نگاه کلّی، این آثار، آهنگ تفسیر دارند و می‌توان آنها را تفاسیر ادبی دانست که بیشترین توجّه را به شیوه بیانی قرآن داشته‌اند و واژه‌های دشواریاب را تبیین می‌کرده‌اند.۱
اگر بخواهیم پیشینه مستقلی برای «معانی القرآن»ها در نظر بگیریم، ابان بن تغلب، نخستین فردی است که چنین عنوانی به وی منسوب شده است.۲ بر خلاف آنچه در پیشینه «غریب القرآن»ها گذشت، این مطلب مورد اتفاق صاحب‌نظران شیعه و اهل‌سنّت است.۳ پس از ابان بن تغلب، علی بن حمزه کسائی (م۱۸۲ق)،۴ یحیی بن زیاد فرّاء (م۲۰۷ق)،۵ ابو عبیده معمر بن مثنی (م۲۰۹ق)۶ و دیگران نیز معانی القرآن نگاشته‌اند.
از آنچه در باره «معانی القرآن»ها گذشت، می‌توان «غریب القرآن»ها را ـ با این که تألیفات مستقلی دارند ـ بخشی از «معانی القرآن»ها به حساب آورد؛ چرا که بیان معنا بدون شناخت دلالت الفاظ و واژگان، ممکن نخواهد بود.۷
۲. «معانی القرآن» ابان بن تغلب
پس از آن که به طور گذرا، چیستی و تاریخچه اجمالیِ «معانی القرآن»ها را از نظر گذراندیم، باید بر «معانی القرآن» منسوب به ابان بن تغلب تمرکز بیشتری معطوف نماییم. استاد محمّدعلی مهدوی‌راد، در این باره می‌نویسد:
۰.در برخی منابع از جمله الفهرست ابن ندیم به ابان بن تغلب، معانی القرآن نسبت داده‌اند که با توجه به چگونگی‌های «معانی القرآن»ها باید همان تفسیر غریب
1.. سیر نگارش‌های علوم قرآنی، ص۲۷ ـ ۲۸.
2.. ر.ک: الفهرست، ابن الندیم، ص۲۷۶.
3.. برای نمونه، ر.ک: تأسیس الشیعة، ص۳۲۰؛ الشیعة و فنون الإسلام، ص۳۱؛ التفسیر اللغوی للقرآن الکریم، ص۲۵۶.
4.. سیر نگارش‌های علوم قرآنی، ص۲۴ ـ ۲۵.
5.. همان، ص۲۷.
6.. همان، ص۲۹.
7.. التفسیر اللغوی للقرآن الکریم، ص۳۲۹.
