بسا که معنای واژه‌ای بر آنها دشوار می‌آمد، از پیامبر صلی الله علیه و اله که در میانشان بود، می‌پرسیدند و آن بزرگوار، نقاب از دیدار واژه بر می‌کشید و ایشان را از معنای آن آگاه می‌ساخت. نمونه‌هایی از این دست، حتّی از صحابه مدّعی خلافت موجود است.۱ سال‌های پس از حیات پیامبر صلی الله علیه و اله نیز امامان معصوم علیهم السّلام تبیین آیات برای مردم را بر عهده گرفتند.
این شیوه تبیین آیات اگرچه ریشه در فطرت پرسشگر بشر دارد، چنانچه هر که مقصود کلامی را به درستی دریافت ننماید، سعی در شناخت آن از راه‌های مختلف می‌کند، امّا از نظر تدوین و ورود به میدان تألیف و نگارش می‌توان دنباله‌هایی برای آن در تاریخ تفسیر و علوم قرآنی در نظر گرفت. اگر آنچه را از ابن عبّاس نقل شده، آثار مدوّن تلقّی کنیم، پیشینه نگارش‌های علوم قرآنی ـ و به تبع آن، غریب‌نگاری ـ را دوره صحابه باید بدانیم و اگر چنان‌که برخی از محقّقان گفته‌اند، این مجموعه‌ها را گفتارهایی پراکنده بدانیم که راویان از سخن وی گرد آورده‌اند،۲ به نتیجه دیگری در باره پیشینه این علوم خواهیم رسید.
فؤاد سزگین، در باره آغازین کوشش‌ها در جهت تفسیر لغوی قرآن نوشته است:
۰.تلاش‌ها در جهت تفسیر خالص لغوی قرآن کریم، با پاسخ‌های ابن عبّاس به سؤالات نافع بن ارزق، از سران خوارج، آغاز می‌شود.۳
این مطلب، در مورد آغازین کوشش‌ها، قابل تأیید است؛ در حالی که آنچه ما به دنبال آنیم، یافتن نخستین مؤلّف و مدوِّن در حوزه غریب‌نگاری است.
۲. نخستین مدوِّن
در صورتی که قضاوت در مورد آغازین نگاشته در «غریب القرآن» را بر اساس تاریخ
1.. برای نمونه، ذیل سورۀ عبس، آیۀ ۳۱ (وَ فاكِهَةً و أبًّا) از أبو بکر آمده است که گفت: كدام آسمان، مرا سايه كند يا كدام زمين، مرا برگيرد چو تفسیر كتاب خداى به رأى خود گويم.
و انس مالک روايت كرد كه يک روز عمر خطّاب اين آيت بخواند، آنگه گفت: اين همه مىدانيم، «أبّ» چه باشد؟ آنگه گفت: آنچه از اين كتاب روشن است، آن را پیروی كنید و آنچه روشن نيست دست بدارید (ر.ک: الکشف و البیان، ج۱۰، ص۱۳۴؛ روض الجنان و روح الجنان، ج۲۰، ص۱۵۲).
2.. ر.ک: سیر نگارش‌های علوم قرآنی، ص۱۶ ـ ۱۷.
3.. و یبدو أنّ محاولات التفسیر اللغوی الخالص للقرآن الکریم بدأت بإجابات ابن العبّاس علی أسئلة نافع بن الأزرق أحد زعماء الخوارج (تاریخ التراث العربی، جلد اوّل، جزء اوّل: فی علوم القرآن و الحدیث، ص۶۱ و ص۲۴ از کتاب آلمانی).
