توصیفی که شیخ طوسی از کتاب غریب القرآن ابان بیان کرده ـ که کتابی در تبیین واژه‌های دشواریاب در قرآن نگاشت و شواهد آن را از شعر آورد۱ ـ نیز به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد آن را در اختیار داشته و ملاحظه کرده است؛ زیرا این توصیف، به بررسی محتوایی و درون‌متنی اثر، نیاز دارد. در این صورت می‌توان گفت که این اثر قرآنی ابان تا قرن پنجم هجری در اختیار دانشمندان بوده است.
پس از آن دوران نیز سرنوشتی که دیگر آثار نخستین را فراگرفت، یعنی ورود محتویات آن به آثار جامع بعد از خود، به احتمال بسیار برای آثار ابان بن تغلب هم پدید آمد. این سرنوشت، با ظرافت خاصّی در مورد تفسیر غریب القرآن وی گزارش شده است؛ ماجرایی که در آن سال‌ها بعد، فردی کتاب ابان را با دو کتاب هم‌مضمون دیگر از عالمان نزدیک به عصر ابان در آمیخت. این گردآوری گرچه احتمالاً به جهت سهولت دستیابی به محتوای آنها مزایایی در پی داشته است، ولی در هر حال، موجب حضور کم‌رنگ‌تر اثر اولیه ابان بن تغلب در صحنه علم و دانش شد. نشانه‌های حضور کتاب مشترک ـ که به حتم، تمام یا بخشی از نگاشته‌های ابان نیز در آن بوده ـ، تا قرن هفتم هجری و زمانه سیّد ابن طاووس در کتاب سعد السعود، قابل پیگیری است.۲جزئیات بیشتر ماجرا در مقدّمه غریب القرآن ابان ذکر خواهد شد.
شخصیت رجالی ابان بن تغلب
پیش‌تر به مقام علمی و جایگاه والای ابان بن تغلب نزد امامان معصوم علیهم السّلام اشاره شد. در ادامه، به شخصیت روایی او نزد فریقین خواهیم پرداخت. محدّثان و رجالیان شیعه و تقریباً تمام رجال‌شناسان و محدّثان اهل‌سنّت از متقدّم تا متأخّر، متساهل و خوش‌بین و متشدّد و محتاط، بر وثاقت ابان بن تغلب اتّفاق نظر دارند. ۳
