251
میراث قرآنی ابان بن تغلب(141ق)

۲. علاقه کمتر عالمان اهل‌سنّت به نقل قرائاتِ فردی همچون ابان بن تغلب با اعتقادات شیعی. البته با این وجود، غالب گزارش‌های مربوط به قرائت ابان توسط مصادر اهل‌سنّت به ما رسیده است.

۳. احتمال هماهنگی بخش عمده‌ای از قرائت ابان با قرائت جمهور سبب شده تا به طور مستقل، قرائت وی در مصادر ذکر نشود.

۴. نکته دیگری که در اطمینان‌بخش بودن قرائت ابان مؤثّر است، اشتراک نام او با ابان بن یزید است؛ چرا که هر دو از عاصم نقل کرده‌اند. از آن جا که نقل «ابان عن عاصم» در میان مصادر به وفور یافت می‌شود، بررسی بیشتر آن می‌تواند اندکی راه‌گشا باشد.

تحلیلی بر قرائت ابان از عاصم

همان طور که در جای خود گفتیم، نجاشی و شیخ طوسی، ابان بن تغلب را دارای قرائتی ویژه می‌دانند و به همین دلیل در منابع تفسیری و منابع بازگو کننده قرائات، ذیل آیات شریفه قرآن کریم باید ابان را مستقلاً و بدون این که از قاری یا راویِ دیگری نقل کرده باشد، بیابیم. در صورتی که علاوه بر قرائاتِ مستقلی که از ابان بن تغلب در منابع مشاهده می‌شود، در مواردی نیز از «ابان» بدون ذکر نام پدر، به نقل از عاصم۱ ـ که یکی از قرّاء سبعه است ـ، نقل‌هایی در قرائات دیده می‌شود. مدرّسی طباطبایی برای حل این تعارض می‌نویسد:

امّا در مواردی که قرائت متفاوتی به «ابان» به نقل از عاصم نسبت داده شود، آن، مربوط به شخص دیگری با نام ابان بن یزید بن احمد بصری عطار، معاصر جوان‌تر ابان بن تغلب است که عالمی نحوی و شاگرد عاصم و راوی قرائت وی بوده است.۲ شماری‌ از مؤلّفان عصر حاضر،

1.. عاصم بن ابی النجود یا عاصم بن بهدلة (م ۱۲۰ تا ۱۳۰ق)، شیخ اقراء در کوفه و یکی از قرّاء سبعه است که افرادی همچون ابان بن تغلب، ابان بن یزید عطار و اعمش از او قرائت اخذ کرده‌اند (ر.ک: غایة النهایة ، ج۱، ص۱۱، ش۱ و ص۳۱۵ ـ ۳۱۷، ش۱۴۹۶).

2.. ر.ک: غایة النهایة ، ج۱، ص۱۱، ش۲.


میراث قرآنی ابان بن تغلب(141ق)
250

و سَمِعتُهُ يَقولُ: إنَّما الهَمزَةُ رياضَةٌ.۱

شنیدم که ابان می‌گفت: همزه، مشقت است.

یعنی فصیح تلفظ نمودن همزه؛ به این دلیل که از انتهایی‌ترین بخش حلق ادا می‌شود، سختی و مشقّتی به همراه دارد که فایده‌ای ندارد. بنا بر این، چاره‌ای جز تخفیف آن نداریم. بیشتر اهل حجاز و بویژه قریش هم آن را با تخفیف ادا می‌کردند.

«کتاب القرائات» ابان

ابان بن تغلب ـ که از قاریان زمان خود به شمار می‌رود، ـ بنا بر اسناد موجود و به گفته ابن ندیم، دارای تصنیف مستقلی با عنوان کتاب القرائات بوده است.۲ بر اساس این که وی از تابعیان قدیمی بوده است، می‌توان او را از پیشتازان تألیف در زمینه قرائات دانست. این که آیا ویژگی‌های بیان‌شده برای قرائت ابان، بر کتاب القرائات او نیز تطبیق داشته، امری است که بر ما پوشیده است.

ویژگی‌های «کتاب القرائات» بازیابی‌شده

پس از تلاش فراوان در جهت بازیابی محتوای کتاب القرائات ابان بن تغلب، مهم‌ترین مطلبی که جلب توجّه می‌کند، اندک بودن حجم گزارش‌های قرائات رسیده از ابان است. در حالی که در باره قرائت ابان که وی از آغاز تا پایان قرآن را قرائت نموده است. البته این بدان معنا نیست که وی سراسر آیات قرآن را با قرائتی متفاوت از دیگر قرّاء می‌خوانده است.

دلایل اندک بودن نقلیات رسیده از ابان بن تغلب در حوزه قرائت را می‌توان چنین دانست:

۱. عدم اهتمام شیعیان و مفسّران شیعی به جمع‌آوری و تدوین قرائاتِ قاریان به صورت منسجم تا قرن‌های متمادی.۳

1.. همان، ص۱۸.

2.. الفهرست، ابن الندیم، ص۲۷۶.

3.. برای مطالعۀ بیشتر در این زمینه، ر.ک: «اختلاف قرائت یا تحریف قرآن»، مرتضی کریمی‌نیا، فصل‌نامۀ علوم حدیث، ش۴۰، تابستان ۸۵.

  • نام منبع :
    میراث قرآنی ابان بن تغلب(141ق)
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد حسين مدني
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20825
صفحه از 303
پرینت  ارسال به