سند نجاشی

مرحوم نجاشی، سند خود را به به این کتاب چنین آورده:

۰.و له كتب، منها: تفسير غريب القرآن... أخبرنا محمّد بن جعفر النحوی، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن سعيد عن المنذر بن محمّد بن المنذر اللخمی، قال: حدّثنی أبی، قال: حدّثنا عمّی الحسين بن سعيد بن أبی الجَهم، قال: حدّثنی أبی عن أبان بن تغلب، فی قوله تعالى: (مالِکِ يَومِ الدّينِ)^۱، و ذكر التفسير إلى آخره....^۲

سند شیخ طوسی

شیخ طوسی در فهرست خود، دو طریق تا کتاب ابان ارائه داده است: یکی به کتابی که ابان نوشته و تفسیر مستقل او بوده است؛ دیگری به کتابی که عبد الرحمان از سه تفسیر از جمله تفسیر ابان جمع کرده است.

۱. سند شیخ به کتاب مستقل ابان

۰.و صنّف كتاب الغريب فی القرآن و ذكر شواهده من الشعر، فجاء فيما بعد عبد الرحمن بن محمّد الأزدی الكوفی فجمع من كتاباً أبان و محمّد بن السائب الكلبی و أبی رَوق عطية بن الحارث، فجعله كتاباً واحداً، فبيّن ما اختلفوا فيه و ما اتّفقوا عليه، فتارةً يجی‏ء كتاب أبان مفرداً، و تارةً يجی‏ء مشتركاً على ما عمله عبد الرحمن، فأمّا كتابه المفرد فأخبرنا به أحمد بن محمّد بن موسى عن أحمد بن محمّد بن سعيد، عن المنذر بن محمّد القابوسی، قال: حدّثنا أبی (محمّد بن المنذر بن سعيد بن أبی الجهم)، قال: حدّثنی عمّی (الحسين بن سعيد)، قال: حدّثنی أبی (سعيد بن أبی الجَهم) عن أبان بن تغلب.^۳

ج. گردآورنده این اثر، موارد اختلاف و توافق تفسیر سه دانشمند را با یکدیگر بیان کرده است.^۱

د. ابن طاووس در سعد السعود در باره آیه ۲۸ سوره مریم از آن نقل کرده است.^۲ از این نقل می‌توان به برخی از ویژگی‌های کتاب عبد الرحمان دست یافت.

ه‍. ابان بن تغلب به سال ۱۴۱ق و کلبی به سال ۱۴۶ق از دنیا رفته‌اند و ابو روق عطیة بن حارث نیز با این که تاریخ وفاتش مشخّص نیست، به طور مستقیم از امام باقر علیه السلام روایت دارد^۳ که بیانگر معاصر بودن او با دو فرد دیگر است.^۴ تصریح برخی محقّقان بر این که عبد الرحمان بن محمّد ازدی در اوائل قرن سوم می‌زیسته است^۵ نیز با سندی که در آن وی با دو واسطه از امام صادق علیه السلام (م ۱۴۸ق) روایت کرده است، مطابقت دارد.^۶

طریق فهرست‌نگاران به تفسیر «غریب القرآن»

در فهرست‌های نجاشی و شیخ طوسی تا کتاب تفسیر غریب القرآن ابان، سند ذکر شده است که به دلیل تفاوت‌های آن دو، به طور جداگانه هر دو را ذکر می‌نماییم: