جالب آن که در جایی هم که فردی همچون جوزجانی (م۲۵۹ق) ابان را به دلیل تشیّعش دارای فساد در مذهب می‌داند،۱ ابن عدی (م۳۶۵ق) در مقام دفاع از ابان قرار می‌گیرد و به او پاسخ می‌دهد که مذهب ابان در حوزه نقل روایت، ضعفی را متوجّه وی نمی‌سازد.۲ ابن حجر (م۸۵۲ق) نیز جوزجانی را در جرح و طعن بر اهل کوفه و شیعیان، سختگیر دانسته است.۳
بنا بر این، آن دسته از رجالیان اهل سنّت که به شیعی بودن اعتقاد ابان خُرده گرفته‌اند، به جهت حفظ میراث حدیثی او که در منابع خود اهل سنّت نیز پراکنده شده است، وی را راستگو و مورد اعتماد معرفی کرده‌اند.
دیدیم که یحیی بن معین از توثیق‌کنندگان ابان است. این مطلب وقتی ارزش پیدا می‌کند که بدانیم ذهبی (م۷۴۸ق)، یحیی بن معین را در نقد و جرح رجال، از سختگیران به شمار آورده است.۴ ضمن آن که سختگیری و توجّه بیش از حد به ایرادات اندک، مانع پذیرش جرح این گونه رجال‌شناسان می‌گردد؛ امّا به عکس، توثیقات آنان معتبر است، زیرا توثیق چنین علمایی، حکایت از آن دارد که هیچ‌یک از اسباب جرح، در راویِ توثیق شده وجود نداشته است.۵
آنچه در مورد مذهب ابان از سوی عدّه قلیلی از رجالیان اهل سنّت بیان شده است، تنها می‌تواند از یک امر سرچشمه گرفته باشد و آن، روایات حاکی از کوتاه نیامدن او از مواضع حق‌طلبانه خود است؛ مطلبی که عقیلی، مستندتر و گویاتر از همگان، بدان اشاره کرده است. عقیلی (م۳۲۲ق)، صاحب الضعفاء الکبیر، ذیل عنوان ابان بن تغلب، چهار
1.. أبان بن تغلب مذموم المذهب مُجاهرٌ زائغ (أحوال الرجال، ص۶۷، ش۷۴).
2.. أبان بن تغلب كوفی، سمعت ابن حمّاد يقول: قال السعدی [الجوزجانی]: أبان بن تغلب زائغ مذموم المذهب مجاهر. قال الشيخ [ابن عدی]: ... و قول السعدی [الجوزجانی]: مذموم المذهب مجاهر، يريد به أنّه كان يغلو فی التشيّع، لم يرد به ضعفاً فی الروایة، و هو فی الروایة صالح لا بأس به (الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱، ص۳۸۹ ـ ۳۹۰، ش ۲۰۷).
3.. تهذیب التهذیب، ج۱، ص۱۲۵.
4.. دانش رجال از دیدگاه اهل سنّت، ص۲۳۴ (به نقل از: أربع رسائل فی علوم الحدیث، ص۱۷۲).
5.. دانش رجال از دیدگاه اهل سنّت، ص۱۳۴؛ نیز ر.ک: أربع رسائل فی علوم الحدیث، ص۱۷۱ ـ ۱۷۲؛ فتح المغیث، سخاوی، ج۳، ص۲۷۲؛ الرفع و التکمیل، ص۱۱۷؛ قواعد فی علوم الحدیث، ص۱۷۸.
