امام باقر علیه السلام به اندازه‌ای بوده که ایشان به او امر فرمود که:

۰.إجلِس فی مَسجِدِ المَدينَةِ و أفتِ النّاسَ، فإنّی أُحِبُّ أن يُرى فی شيعَتی مِثلُکَ.^۱

۰.در مسجد مدینه بنشین و به مردم فتوا و پاسخ بده. همانا من دوست دارم که مانند تو در شیعیانم دیده شوند.

در جای دیگری، نیز ابان بن تغلب می‌گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود:

۰.‏جالِس أهلَ المَدينَةِ فَإنّی أُحِبُّ ‏أن يُرَوا فی شيعَتِنا مِثلُکَ.^۲

۰.با اهل مدینه بنشین؛ که من دوست دارم در میان شیعیانمان مانند تو یافت شوند.

ارائه گزارش این نشست‌ها و طلب راه‌نمایی از محضر مولایش نیز شنیدنی است:

۰.قُلتُ لِأبی عَبدِ اللّٰه علیه السلام: إنّی أقعُدُ فی المَسجِدِ فَيَجی‏ءُ النّاسُ فَيَسألونّی فَإن لَم أُجِبهُم لَم يَقبَلوا مِنّی و أكرَهُ أن أُجيبَهُم بِقَولِكُم و ما جاءَ عَنكُم.

۰.فَقالَ لی: أنظُر ما عَلِمتَ أنَّهُ مِن قَولِهِم فَأخبِرهُم بِذَلِکَ.^۳

۰.به امام جعفر صادق۷ عرض کردم: مستحضر باشید من در مسجد می‌نشینم و مردم از من سؤال می‌کنند. اگر جواب ندهم، نمی‌پذیرند و من خوش ندارم که به قول شما جواب دهم (می‌ترسم باعث گرفتاری شما شود).

۰.امام صادق۷ فرمود: «تأمل کن آنچه می‌دانی از قول [دانشمندان] آنها. پس بیان نما برایشان».

همنشینی با اهالی مدینه ـ با وجود اختلافاتشان با شیعیان در برخی مسائل ـ از منظر امام صادق علیه السلام آثار و برکاتی فراتر از پاسخگوییِ صِرف به پرسش‌های آنان در پی داشته

کرده‌اند.^۱ تلاش او در این عرصه به حدّی بوده که نجاشی، او را در زمره لغت‌شناسانی می‌داند که از متن عرب‌ها لغات را می‌شنیده و از آنان حکایت می‌کرده است.^۲ نمونه‌هایی از تلاش‌های وی در منابع مختلف منعکس شده است.^۳ به طور حتم، ابان از ابزار لغت و ادب در دیگر حوزه‌های تخصّصی خود، فراوان سود جُسته است. برای نمونه، صاحب‌نظر بودن در علم قرائات و غریب القرآن، مستلزم داشتن پشتوانه‌های ادبی، لغوی و نحویِ قوی و مستحکم است. در میان گزارش‌ها و نقل‌هایی که از ابان به جا مانده، موارد بسیاری در تأیید این مطلب مشاهده می‌شود. تنها یک مورد از این موارد، آن‌که امام صادق علیه السلام مردی را که از شام آمده بود و طلب مناظره با ایشان را داشت، در حیطه ادب به ابان ارجاع داد. ابان هم بر او غلبه یافت.^۴

۲. مرجعیت علمی

زمانی که دانشمندی از نظر احاطه بر علوم گوناگون، به درجه معیّنی رسید، علاوه بر خود، جامعه، اطرافیان و طالبان معرفت را نیز از آن علوم سیراب می‌سازد. در مرجعیت علمی ابان بن تغلب همین بس که گویند هرگاه وارد مدینه می‌شد، حلقه‌های تدریس دیگر، پراکنده و تعطیل و شاگردان به سوی او روانه می‌شدند و ستون پیامبر صلی الله علیه و اله برایش مهیّا می‌گشت.^۵ احتمالاً این ستون، پس از پیامبر صلی الله علیه و اله، به عنوان کُرسی علمی بزرگانِ دانش مطرح بوده است. چنانچه حَکَم بن عتیبه کوفی (م۱۱۵ق) ـ از مشایخ ابان ـ نیز هنگام ورود به مدینه، ستون پیامبر صلی الله علیه و اله برایش فراهم می‌شده است.^۶

این مرتبه از مرجعیت علمیِ ابان بن تغلب ـ به عنوان یک دانشمند شیعی ـ ، در فضایی صورت می‌پذیرفته که عالمان اهل‌سنّت در مدینه دارای جایگاه بودند و شیعیان، موقعیت چندانی برای کسب مناصب علمی نمی‌یافتند. فروغ علمی ابان حتی در زمان