نیز کسانی دست به تألیف زده‌اند.

فهرستی از مؤلّفان در عرصه قرائات، تا پایان قرن دوم هجری بنا بر تحقیق آقای عبد الهادی فضلی بدین شرح است:^۱

۱. یحیی بن یعمر (م۹۰ق)؛^۲

۲. ابان بن تغلب کوفی (م۱۴۱ق)؛

۳. مقاتل بن سلیمان (م۱۵۰ق)؛

۴. ابو عمرو بن علاء (م۱۵۴ق) از قرّاء سبعه؛

۵. حمزة بن حبیب زیّات (م۱۵۶ق) از قرّاء سبعه؛

۶. زائدة بن قدامة ثقفی (م۱۶۱ق)؛

۷. عبد الحمید بن عبد المجید ـ اخفش اکبر ـ (م۱۷۷ق)؛

۸. هارون بن موسی (م ح ۱۷۰۱۸۰ق)؛

ابان و قرائات

افراد بسیاری در قرون نخستین هجری به حیطه‌های مختلف به علم قرائات اشتغال داشتند. از این میان، برخی به دلایل گوناگون، از شهرت بیشتری برخوردار گشتند. برخی نیز در این عرصه، دست به تألیف و ثبت قرائات زدند. یکی از این بزرگان که توانست با استفاده از تبحّر خود در میدان ادب و لغت و نحو و بهره‌گیری از آموزه‌های اساتید برجسته، از قاریان زمانه خود شود، ابان بن تغلب کوفی است. در ادامه، به جایگاه ابان در این عرصه سخن خواهیم گفت.

ابان، از پیشتازان تدوین قرائات

میان عالمان و صاحب‌نظران علوم قرآنی، اختلاف دیدگاه‌هایی در معرّفی نخستین مدوِّن قرائات وجود دارد. ذهبی که در طبقات قاریان قلم زده‌، ابو عبیده قاسم بن سلّام (م۲۲۴ق) را نخستین مدوّن در قرائات می‌داند.^۱ ابن جزری نیز در کتاب النشر، قاسم بن سلام را نخستین پیشوای معتبری دانسته است که قرائات را در کتابی جمع نموده است،^۲ امّا همو، در دیگر کتابش غایة النهایة، ابو حاتم سجستانی (م۲۵۰ق) را نخستین مصنّف می‌انگارد.^۳ هر دو ادّعا بسیار متزلزل اند؛ چرا که دست‌کم تا بدین جا تألیف «کتاب القرائات» دهه‌هایی پیش از ابن سلام و سجستانی به دست ابان بن تغلب (م۱۴۱ق) به اثبات رسید. سبقت ابان بر آن دو، بدیهی است؛ ولی این که آیا ابان در تدوین قرائت بر همگان سبقت داشته، محل تأمّل و دقّت است.

عقیده سیّد حسن صدر^۴ و شیخ آقا بزرگ تهرانی^۵ بر آن است که ابان بن تغلب، نخستین تدوینگر در حوزه قرائت قرآن است؛ امّا بررسی‌ها نشان می‌دهد که پیش از او