گزارش نقل شده در المناقب و فرج المهموم^۱ ـ درباره پرسش‏های وی از امام رضا علیه السلام ـ از روحیه پرسشگری وی حکایت می‌کند، خاصه آنکه عمده پرسش‏های مطرح در این دو گزارش، دارای رویکردی کلامی و اغلب آمیخته با اعتقادات شرق دور است. البته باید توجه داشت که ادبیات این متون بیشتر به نقل گزارش یک مجلس علمی می‏ماند و نیز احتمالاً، بر اساس این دو گزارش، مسائلِ سؤال شده از امام رضا علیه السلام مربوط به مجلس بر پا شده توسط مأمون بوده است که در آن، امام پاسخگوی سؤالات عالمان بوده است. نکته درخور توجه آنکه در هر گزارش که بخش‏هایی از مجلس را می‌نمایاند، حضور و نقش گزارش می‌دهد صباح بن نصر نیز نمایان است^۲ که این موضوع، خود نیاز به بررسی بیشتر دارد.

همچنین درباره انتساب اثری با قالب مسائل به وی باید به دو نکته توجه نمود: نخست کلام نجاشی است که ضمن تصریح به این انتساب، طریق خود را به وی نیز بیان می‏کند. عبارت بیان شده در ذیل کلام نجاشی حائز اهمیت است: «... قالَ: حدّثنا الریّان بن شبیب، قالَ: أحضر المأمون اهل الکلام و ذکر مسائل الرضا علیه السلام عن صباح بن نصر».^۳ چنین به نظر می‏رسد که جمله اخیر، گزارش مرحوم نجاشی از نسخه است؛ به عبارت دیگر، اساس این المسائل توسط الریان بن شبیب تدوین یافته و پایه آن، سؤالات صباح بن نصر از امام رضا علیه السلام بوده است. مؤید این مطلب را می‏توان در ترجمه الریّان بن شبیب ملاحظه نمود.^۴ نجاشی در آنجا پس از بیان ترجمه ریّان چنین متذکر می‏شود که «و جمع مسائل الصَبّاح بن نصر الهندی للرضا علیه السلام»^۵ و پس از آن، طریق خود را ذکر می‏کند. بر این اساس و نیز مشترک بودن طریق نجاشی به ریّان و صباح بن نصر،^۶ می‏توان نتیجه گرفت که نجاشی دو طریق به

۳۷. عنه، عن سعد بن سعد الأشعري، قالَ: «سَألتُ الرِّضا علیه السلام عن الآمِصِ:‏ فَقالَ: و ما هوَ؟ فَذَهَبتُ أصِفُهُ، فَقالَ: ألَيسَ اليَحاميرُ؟ قُلتُ: بَلى، قالَ: ألَيسَ يَأكُلونَهُ بِالخَلِّ و الخَردَلِ و الأبزارِ؟ قُلتُ: بَلى، قالَ: لا بَأسَ بِهِ».^۱

۳۸. وممّا روته العامّة مِمّا ذكره الحاكم أبو عَبدِ اللّٰه الحافظ بإسناده عن سعد بن‏ سعد أنَّهُ قالَ: «نَظَرَ الرِّضا علیه السلام إلى رَجُلٍ فَقالَ: يا عَبدَ اللّهِ، أوصِ مِمّا تُريدُ و استَعِدَّ لِما لا بُدَّ مِنهُ. فَماتَ الرَّجُلُ بَعدَ ثَلاثَةِ أيّامٍ».‏^۲

۷. سعد خادم أبی دلف

درباره ترجمه وی تنها همین نکته دانسته‌است که نجاشی و ابن داوود وی را «العجلی» خوانده‏اند.^۳ علاوه بر آن، ابن داوود عنوان «سعید» را برای وی ضبط نموده است که تصحیف «سعد» می‏باشد. نجاشی و شیخ طوسی برای وی از المسائل با دو تعبیر مشابه یاد کرده‏اند: «مسائله للرضا»^۴ و «له مسائل عن الرضا»^۵.طریق نجاشی و شیخ طوسی در بیشتر موارد مشابه یکدیگر است.^۶.نکته حائز اهمیت آن است که مشابهت فراوانی میان طریق نجاشی و شیخ طوسی به سعد خادم ابی دلف، و طریق نجاشی و شیخ طوسی به یاسر خادم الرِّضا وجود دارد و تامل درباره اتحاد این دو را می‌طلبد. با این همه روایتی از سعد از امام رضا علیه السلام در تراث امامیه یافت نشد.

۸. صباح بن نصر

درباره شخصیت علمی و اجتماعی وی اطلاع اندکی در اختیار است. نگاهی به دو