غیرظاهری این جنگ‌ها سیطره بر شرق اسلامی و گنجینه‌های آن بود.

در واقع جنگ‌های صلیبی جنگ‌های تبشیری دینی بودند که با انگیزه‌های اقتصادی و مادی پشتیبانی می‌شدند. به دست آوردن برکات شرق و تسلط بر راه‌های تجاری زمینی و دریایی از این انگیزه‌ها بود. کلیسا که آغازگر و مُصرّ بر جنگ‌های صلیبی بود، جنبه‌های مادی جنگ را نیز در نظر داشت و از دو جهت از این جنگ‌ها استفاده برد: ۱. هنگام مسافرت به شرق، زمین‌های ثروتمندان و زمین‌داران شرقی را می‌خریدند یا به صورت رهن در اختیار می‌گرفتند و از ثروت فراوان آنان استفاده می‌کردند؛ ۲. ثروت‌هایی را نیز به صورت احسان و تبرع از جنگجویان دریافت می‌کردند.

نکته‌ای که کلیسا در جنگ‌های صلیبی از آن غافل بود، آشنایی مسیحیان با اسلام و گرایش به این دین بود. این مسئله خشم کلیسا را در پی داشت و به تشکیل دادگاه‌های گوناگون برای بررسی و محاکمه و اعدام مرتدان از مسیحیت منجر شد. از نظر کلیسا جرم مسیحیان مرتد از سارقان و زناکاران بیشتر بود و باید با شدیدترین و دردناک‌ترین عقوبت‌ها مجازات می‌شد.^۱ به نظر من همین مسئله باعث شد که کلیسا برنامه‌های تبشیری را پیش بگیرد. نگرانی پطرس محترم از گسترش تعالیم اسلامی نیز مؤید همین نکته است.^۲

حکومت‌های اروپایی مبشران را مانند ابزارهایی برای تحقق اهداف سیاسی خویش به کار می‌گرفتند. نمونه آن استفاده تأسیس «جمعیت تبشیری لندن»^۳ به رهبری ویلیام کری^۴ در سال ۱۷۹۵م بود. وی برای تبشیر به هند مسافرت کرد و

ب) آثار فعالیت‌های تبشیری و خدمت به اغراض سیاسی

در فصل گذشته گفته شد که تحقیقات استشراقی را، در ابتدای امر و به‌خصوص پس از شکست جنگ‌های صلیبی، راهبان به استخدام تبشیر درآوردند. با بررسی مرحله استشراق سیاسی روشن می‌شود که دولت‌های اروپایی برای سیطره بر شرق فقط از مستشرقان گردشگر و کنسول‌ها بهره نبردند، بلکه تبشیر و مبشران را نیز به خدمت گرفتند.

لورنس براون^۱ می‌گوید: «اگر مسلمانان در امپراتوری عربی با هم متحد شوند ممکن است خطری برای جهان باشند، اما اگر متفرق بمانند دیگر تأثیری ندارند».^۲ سخنانی از این دست نشان می‌دهد که تبشیر در خدمت اهداف سیاسی، به‌ویژه جدایی ملت‌های عرب و جلوگیری از اتحاد آنان، بوده است؛ زیرا در غیر این صورت مسلمانان تمدن خود را بازمی‌گرداندند و بر جهان مسلط می‌شدند. مبشران معتقدند که تبشیر به‌تنهایی شوکت وحدت اسلامی در برابر استعمار اروپایی را می‌شکند.

پیش‌تر آمد که حملات تبشیری در بازگرداندن مسلمانان از دینشان شکست خورد و جمعیت‌های تبشیری نیز در تلاش فردی برای قانع کردن مسلمانان برای پذیرش دین مسیح ناکام ماندند؛ از این رو تحقیقات مستشرقان، به‌خصوص در خلال جنگ‌های صلیبی، برای کمک به حکومت‌هایشان و در مسیر تحقیق اهداف سیاسی، اقتصادی و استعماری آنان به کار گرفته شد.

در این مطلب قصد داریم آثار حرکت تبشیری بعد از ناکارآمدی جنگ‌های صلیبی و استخدام آن برای اغراض سیاسی، که شامل اغراض اقتصادی و استعماری نیز می‌شود، را بیان کنیم. اگرچه جنگ‌های صلیبی در ظاهر به اسم دین و با برچسب دینی شکل گرفتند، از اسباب باطنی خالی نبودند. مهم‌ترین علت