مستشرقان بسیاری مانند روسو و انتقال میراث شرق و آفریقا به اروپا، در کنار فعالیت‌های سیاسی، علت اصلی شکل‌گیری مطالعات استشراقی را روشن می‌کند. مستشرقان زمینه مناسب برای نفوذ اروپاییان در شرق و آفریقا را مهیا کردند. برای بیان عملکرد مستشرقان، دو نفر یعنی پالمر و لورنس عربی، را نمونه می‌آوریم.

ادوارد هنری پالمر، مستشرق بریتانیایی، در سال ۱۸۴۰م در انگلستان زاده شد. زبان‌های یونانی، لاتین و ایتالیایی را می‌دانست و زبان‌های فارسی، اردو و عربی را آموخت. وی الگویی برای مستشرقان قرن نوزدهم به‌شمار می‌آید. پالمر برای مطالعه مسیر بنی‌اسرائیل در صحرای سینا بعد از خروج از مصر، صحرای سینا را درنوردید و از این راه سعی کرد ارتباط تاریخ مقدس و جغرافیای مقدس را کشف کند. او به قدس و سوریه و استانبول سفر کرد. ره‌آورد سفر او به صحرای سینا، قدس، سوریه و استانبول کتاب‌های متنوعی بود که از توصیف عمومی این مناطق تا موضوعاتی ریزتر - مثل تحقیق و نشر بخش اول دیوان بهاء زهیر^۱ به زبان انگلیسی - را شامل می‌شود.

نکته مهم زندگی این مستشرق این است که حکومت بریتانیا از معلومات او برای تحلیل و تجزیه مصر استفاده کرد. بریتانیا از راه‌هایی که وی در گذر از صحرای سینا ثبت کرده بود برای حمله مشهورش از مصر به سوریه در جنگ جهانی اول سود جست. در واقع استفاده از این مستشرق منحصر در استفاده از مکان‌نگاری^۲ و معلومات تاریخی که در کتاب‌هایش نوشته بود نشد، بلکه از خود او نیز در اشغال مصر در سال ۱۸۸۲م، برای عبور از سینا و نیز استفاده از کناره شرقی کانال سوئز به سود بریتانیا استفاده شد. وی وظیفه داشت با سفر به صحرای سینا قبایل آن‌جا را از پیوستن به جبهه مخالف بریتانیا منصرف کند و فراتر از آن، آنان را قانع کند که به

خود را از این سفر در نظر داشته است؛ غرضی که از اهداف علمی دور است.^۱

از تمام اتفاقاتی که در این سفر و پیرامون آن رخ داده است، آنچه اهمیت دارد نزاع میان وارینگتون، کنسول بریتانیا، و روسو،^۲ کنسول و مستشرق فرانسوی است. وارینگتون روسو را متهم کرد که در قتل لینگ دست داشته و از این راه دست‌نوشته‌های او را به چنگ آورده است. روسو به‌شدت عصبانی شد و طرابلس را ترک کرد. روسو از بزرگان استشراق بود و همواره در تلاش برای دست‌یابی به دست‌نوشته‌ها و کتاب‌های شرقی مهم بود. نویسنده فرانسوی، تئودور مونود، می‌نویسد:

آقای روسو هنگام ترک طرابلس، مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی با ارزش، حدود ۴۶۰ جلد، را با خود به اروپا برد؛ اما بیشتر آن‌ها در هنگام انتقال دریایی از بین رفتند، به جز ۳۶ کتاب که بعد از مرگ روسو به قیمتی گزاف فروخته شدند.^۳

در نامه‌های مستشرق سوئدی، جربرج همساو، به دو‌ساسی^۴ نیز آمده است که یک نسخه کامل از کتاب تاریخ ابن‌خلدون در درست روسو بوده و نیز نسخه کامل سفرنامه ابن‌بطوطه را نیز برای نسخه‌برداری به مدت دو سال در اختیار داشته است. روسو دو کتاب ابن‌خلدون و ابن‌بطوطه اصلی را با حیله از طرابلس به دست آورده و به فرانسه منتقل کرده بود.^۵

نتیجه جالب توجه این مسائل این است که مستشرقان در هیئت کنسول و گردشگر، مسائل سیاسی و فرهنگی قاره آفریقا و شرق را مطالعه می‌كردند. روسو که مخطوطات بسیاری را از طرق نامشروع از طرابلس خارج کرده بود، نمونه‌ای از این افراد است. وجود