39
نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی

ولنی اوضاع سیاسی مصر در آن زمان را این‌گونه توصیف می‌کند که تجارت برده رواج داشت و ممالیک به صورت استبدادی بر مردم مصر حکمرانی می‌کردند و مالکیت اراضی ناعادلانه بود؛ در نتیجه مردم مصر مردمی فقیر بودند و در سختی و فلاکت به سر می‌بردند. وی در پاسخ به این سؤال که چرا مردم مصر بر ضد این اوضاع قیام نمی‌کنند، نظری برخلاف نظر مونتسکیو (تأثیر جو در این سرزمین‌ها) ارائه می‌دهد. او قائل است که اسباب سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، جغرافیایی و شخصی مردم مصر منجر به رضایت به چنین اوضاعی شده است.

ولنی پس از توصیف مفصل وضعیت سیاسی سوریه و نظام حاکمیت ترک‌ها بر آن، کتاب خود را با سؤال از مصالح فرانسه در این مناطق و سیاست فرانسه در عرصه شرق به پایان می‌برد؛ بخشی که در استدلال ما بر نقش استشراق در استعمار شرق و تسلط بر آن مهم است. ناپلئون تحت تأثیر افکار ولنی قرار گرفت. ولنی معتقد بود سه مانع بر سر راه سیطره فرانسه بر شرق وجود دارد و نیروی فرانسه باید در سه جبهه مبارزه کند: ۱. انگلستان؛ ۲. حکومت عثمانی؛ ۳. مسلمانان، که سخت‌ترین مبارزه خواهد بود.

هدف از بیان این مسائل رسیدن به این واقعیت است که آثار و نوشته‌های گردشگران نخستینی که از شرق گذشتند و فضای فکری ملت‌های شرقی را کشف کردند و درباره آنان و احوالات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی‌شان گزارش‌های علمی متعددی نوشتند، برای سیطره بر شرق به خدمت استعمار درآمد. گروه‌های دیگر - مثل مستشرقانی که برای دست‌یابی به گنجینه‌ها و منافع شرق به خدمت گرفته شدند یا کنسول‌گری‌های دولت‌های اروپایی در سرزمین‌های شرقی و آفریقایی - چه نقشی در استعمار داشتند؟ بررسی همه گردشگران و مستشرقان در توان ما نیست، اما برای نمونه برخی از مستشرقان بریتانیایی را که در خدمت اهداف استعماری بودند ذکر می‌کنیم؛ مهم‌ترین آنان پالمر۱ و لورنس۲ هستند.

1.. Edward Henry Palmer

2.. Thomas Edward Lawrence


نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
38

او را مؤسس بلامنازع استشراق به شمار آورده است.۱

ولنی۲ فرانسوی را باید با دقت و تمرکز بیشتری بررسی کنیم؛ زیرا ناپلئون در حمله به مصر بر کتاب سفر به مصر و سوریه۳ او اعتماد کرده است.۴ این کتاب در سال ۱۷۸۷ میلادی در دو جلد منتشر شد که یک جلد آن وصف نواحی جغرافیایی و جلد دیگر وصف سیاسی است. ولنی به مباحث جغرافیایی بسیار کمتر از وصف سیاسی توجه كرده است؛ زیرا به اعتقاد وی، توصیف اماکن و شهرها موضوعی است که چیز جدیدی ندارد، برخلاف توصیفات سیاسی، که راهی مناسب برای شناخت اوضاع این دو کشور و زمینه‌سازی برای استعمار آن‌هاست.

ولنی در بخش توصیف جغرافیایی اهتمام زیادی به وصف جغرافیای مصر، به‌خصوص رود نیل و اثر طبیعی زیبایی آن، دارد. در توصیفات سیاسی نیز گروه‌هایی که ساکن مصر هستند و اصل تاریخی آنان و اقوامی که از این گروه‌ها منشعب شده‌اند را توصیف کرده است.

وی گزارشی از تفرقه میان قبطیان و مسلمانان ارائه می‌دهد و با توصیف آنان به جهل مطلق، سوءنیت خود را می‌نمایاند و طوری نشان می‌دهد که گویا حالت موجود نتیجه انتشار اسلام در مصر است. ولنی در تدوین کتابش، غیر از بخشی که به تاریخ مصر می‌پردازد، از روش کتابخانه‌ای و اعتماد بر مصادر و مراجع علمی بهره نبرده، بلکه از روش میدانی و مشاهدات شخصی و مراوداتش با تاجران مسیحی و مسلمان استفاده کرده است.

1.. ادوارد سعید، الاستشراق، ص۱۰۵.

2.. Constantin-François Chassebœuf de La Giraudais, comte Volney

3.. Voyage en Syrie et en Égypte

4.. ولنی كتابی دیگر به نام Considérations sur la guerre actuelle des Turcs (بررسی جنگ كنونی تركان) دارد كه در بحث استشراق اهمیت دارد؛ زیرا وی در این كتاب اهمیت استراتژیک خاورنزدیک و زمینه مناسب آن برای تحقق استعمار فرانسوی را بیان كرده است.

  • نام منبع :
    نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 632
صفحه از 143
پرینت  ارسال به