فصل سوم: روش‌های مستشرقان

بیشتر روش‌های تحقیقاتی مستشرقان به نتایج مورد رضایت ما منتج نمی‌شود. علت آن نیز این است که همه یا بیشتر مستشرقان نبوت پیامبر و وحی الاهی را انکار کرده‌اند و قرآن را تألیف پیامبر یا اصحاب او دانسته‌اند. آنان در بیشتر موارد از روش تاریخی برای تفسیر تفکر اسلامی و مبادی و اعتقادات آن بهره برده‌اند و همواره بر روش تأثیر و تأثر اصرار داشته‌اند و با تمام توان تلاش کرده‌اند که اسلام را به عناصری داخلی و خارجی، که ارتباطی با محتوای اسلامی صحیح ندارند، ارجاع دهند. در نتیجه قرآن، سنت نبوی و وحی را ایده و اندیشه‌ای نشئت گرفته از منبع اسلامی صرف نمی‌دانند، بلکه آن‌ها را به نتایج تاریخی ارجاع می‌دهند.

مستشرقان در بررسی متون از قاعده تطبیق و مقابله استفاده کرده‌اند و معمولاً به نتایج صحیحی رسیده‌اند؛ زیرا محدود به متون معین و معدودی بوده است که می‌توانستند تطبیق و مقابله را به‌آسانی اجرا کنند، اما این نتایج علمی در بیشتر موارد با اصول اسلام و نگاه واقع‌گرایانه به اندیشه‌های عرب‌ها و مسلمانان سازگار نبود. دلیل این مسئله این است که مستشرقان تلاش کرده‌اند که این متون را به نفع فرضیه‌های پیشینی خود تفسیر و تحلیل کنند. افزون بر این، نگاه مادی مستشرقان به تمام نحله‌های فکری و عدم تقیدشان به انگیزه‌های دینی آنان را به سوی روش‌هایی

دوران مغول در ایران و اوضاع تاریخی، اقتصادی و اجتماعی دولت‌های عربی - اسلامی جدید، به‌ویژه جامعه‌شناسی اسلامی، که روبن لوی در کتاب درآمدی بر جامعه‌شناسی اسلامی آن را مطرح کرده است.^۱ ماسینیون با تدریس در کالج دوفرانس و پل شارنی با پژوهشی با عنوان جامعه‌شناسی اسلامی سهم بزرگی در این زمینه داشته است.^۲

استشراق با به‌كارگیری روش‌های علمی استوار در مطالعه مسائل اسلامی، به نتایج علمی درخشانی دست یافت؛ البته در برخی موارد چنان‌که باید و شاید موفق به فهم اسلام و اصول و آموزه‌های آن نشد. تسلط مستشرقان بر زبان‌های سامی و آریایی قدیم و جدید، آنان را در بررسی، تفسیر، تحلیل و ترجمه متون کهن و تصاویر و آثار باستانی و دست‌یابی به نتایج علمی دقیق یاری رسانده است. آنان در تحقیق نسخه‌های خطی عربی نیز از روش‌های مقابله و تطبیق و نقد درونی و بیرونی متون بهره بردند و به نتایجی شگرف دست یافتند.

روش‌شناسی مستشرقان ما را در فهم راهی که برای کشف میراث اسلامی پیموده‌اند کمک می‌کند. بنابراین ناگزیریم فصلی جدا به آشنایی با روش مستشرقان، بیان خوبی‌ها و بدی‌ها و آگاهی از نقاط قوت و ضعف روش‌های آنان اختصاص بدهیم. به همین جهت روش پنج تن از بهترین مستشرقان متخصص در مطالعات عربی و اسلامی را، از ملیت‌ها و دین‌های متفاوت، بررسی خواهیم کرد. این پنج مستشرق بزرگ عبارت‌اند از: گلدزیهر مجار، بیکر آلمانی، مک‌دونالد امریکایی بریتانیایی، ماسینیون فرانسوی و هُرگرونیه هلندی.