51
نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی

حمله فرانسه و نقش این حمله بر پدیده استشراق سیاسی را می‌آوریم.

ج) آثار حمله فرانسه به مصر بر تحقیقات استشراق

اصل حمله فرانسه به مصر به مناقشات استعماری بریتانیا و فرانسه برمی‌گردد. بریتانیا در امریکای شمالی بر فرانسه غلبه و فرانسه را از مستعمراتش دور کرد و نیز در تسلط بر هند از فرانسه پیشی گرفت. فرانسه نیز برای انتقام از بریتانیا تصمیم گرفت که راه‌های مواصلاتی بریتانیا به هند را قطع کند. به همین دلیل حمله‌ای نظامی را با رهبری بناپارت شکل داد. ناپلئون برای وارد آوردن ضربه‌ای سنگین به امپراتوری بریتانیا نقشه حمله به مصر و سپس استیلا بر شام را کشید. وی تصمیم داشت در صورت مساعد بودن شرایط بر گوهر تاج بریتانیا، یعنی هند، مسلط شود. علاوه بر انگیزه سیاسی انتقام، انگیزه عاطفی ناپلئون نیز در این حمله تأثیر داشت. وی از کودکی به هند علاقه‌مند بود.

ناپلئون برای موفقیت در حمله خود از نوشته‌های مستشرقان، دانشمندان، مورخان و جغرافی‌دانان استفاده کرد. کنسول‌ها نیز تلاش مؤثری برای آماده‌سازی حمله فرانسه به مصر انجام دادند. ناپلئون تا وقتی از طریق کتاب‌ها و گزارش‌های متعدد به طور کامل از اوضاع و احوال اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مصر آگاه نشد، حمله نکرد. تمام این کتاب‌ها و گزارش‌ها برگرفته از مشاهدات و نوشته‌های مستشرقان بود. وی گروهی از مستشرقان را با خود همراه کرد تا در حکومت بر مصر و مناطق شرقی او را یاری دهند. او همچنین از مسائل اسلامی بهره برد و هنگامی که به مصر رسید در اعلامیه‌ای ادعای مسلمانی کرد.۱ ناپلئون بیش از ۱۷۵ دانشمند

1.. Thiry, Bounaparte en Egypte, p. ۱۲۶.


نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
50

بیشتر منطقه‌های عربی خلیج حضور یافت.

آنچه اهمیت دارد تمرکز این گروه سیاسی در جزیرة العرب و ارتباط اهداف آن با تحقق سیطره غرب بر شبه جزیره عربستان است. ترکیه مدت زیادی بر این سرزمین مسلط بود؛ اما بریتانیا با اهداف استعماری خود وارد این نبرد شد و در نهایت به پیروزی رسید. در این مسیر بین گروه امریکایی عربی و سلطه‌گران بریتانیایی ارتباط برقرار شد؛ اما بریتانیایی‌ها احساس کردند که این گروه به‌تدریج در حال نفوذ در منطقه هستند. از این رو آن را تحت نفوذ مستقیم خود قرار داد. نامه‌های رد و بدل شده میان مسئولان بریتانیایی در منطقه خلیج فارس و حکومت‌ مرکزی لندن نشان می‌دهد که این گروه به طور مستقیم در امور سیاسی منطقه دخالت دارد و برای تحکیم نفوذ روبه‌رشد خود در منطقه با نیروهای بریتانیایی همکاری می‌کند. این مسئله نقش مهم تبشیر در مسائل سیاسی این منطقه را نشان می‌دهد.

در آفریقا نیز همین تلاش سیاسی تبشیری را می‌بینیم که خطیرترین نقش خود را در نفوذ سیاست فرانسه در شمال آفریقا و آفریقای مرکزی به نمایش گذاشته است؛ به‌ویژه نقشی که لاویگری۱ فرانسوی ایفا کرد. وی اسقف الجزایر و اسقف بزرگ آفریقا و نماینده پاپ در صحرای بزرگ و سودان بود. تجلی تلاش‌ها و توانایی‌های او را می‌توان در گروه‌های «پدران سفید»۲ و «مبشران بانوی آفریقا»۳ دید.۴

مرحله استشراق سیاسی منحصر در فعالیت‌های مستشرقان و مبشران نیست، بلکه افق‌هایی بیشتر و گسترده‌تر را در بر می‌گیرد؛ اما ما در این مجال نمی‌توانستیم همه آن‌ها را مطرح كنیم،‌ بنابراین نمونه‌هایی را برای روشن شدن بحث ارائه کردیم. در فصل بعد نقش گزارش‌های مسافران، کنسول‌ها و مبشران مسیحی در شکل‌گیری

1.. Charles Martial Allemand Lavigerie

2.. White Fathers

3.. Missionaries of Our Lady of Africa

4.. جمیس ویلارد، الصحراء الكبری، ص۴۰۵و۴۰۹. برای مطالعه برخی از تلاش‌های اسقف لاویگری و شارل دو فوكو (Charles de Foucauld) نک: ساسی سالم الحاج،‌ نقد الخطاب الاستشراقی، ص۸۴-۸۷.

  • نام منبع :
    نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 568
صفحه از 143
پرینت  ارسال به