37
نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی

تجاری و استعماری در مرحله اول و هدف اساسی بوده است.

اصل و اساس اولیه حضور اروپاییان در شرق را پرتغال بنیان گذاشت. سپس بریتانیا وارد شد و قراردادهای تجاری بزرگی با هند بست که در نهایت به استعمار هند انجامید. میان اصول انگلیسی و فرانسوی تعارض ایجاد شد که در‌گیری و جنگ میان فرانسه و انگلیس در هند در سال‌های ۱۷۴۴ تا ۱۷۴۸ و ۱۷۵۶ تا ۱۷۶۳ را در پی داشت که در نهایت به پیروزی بریتانیا و تحکیم سیطره‌اش بر هند انجامید. ناپلئون با هدف انتقام از بریتانیا تصمیم گرفت با در اختیار گرفتن مصر، راه بریتانیا به هند را قطع کند. پیش از حمله ناپلئون به مصر گردشگران غربی آن سرزمین‌ها را زیر پا گذاشته بودند و گزارش‌های بسیاری نوشته بودند که در نبرد اقتصادی و سیاسی و نظامی با شرق راه‌گشای دولت‌های استعمارگر بود.

آبراهام ایاسنت انکتیل دوپرون۱ (۱۷۳۱-۱۸۰۵) مسافرت‌های اکتشافی به شرق را آغاز کرد. وی برای اثبات وجود مردمی بدوی و نیز تبارشناسی تورات به آسیا سفر کرد. او در آنجا کتاب اوستا را نیز ترجمه کرد. ترجمه اوستا، که کتاب مقدس ایرانیان بود، مسائل پیچیده‌ای از جنبه‌های فکری، فرهنگی و تمدنی فارس‌ها و دیگر فرهنگ‌های شرق را برای اروپا روشن کرد.

سفر به شرق همچنان ادامه داشت و مهم‌ترین آن‌ها، پس از سفر انکتیل، سفر ویلیام جونز۲ به هند بود. او زبان‌های شرقی را، که مهم‌ترینشان عربی، عبری و فارسی بود، می‌دانست. او در کمپانی هند شرقی منصبی تجاری به دست آورد و در آنجا به مطالعه قوانین هندوییسم، شریعت اسلام و سیاست و جغرافیای هندوستان مشغول شد. وی در سال ۱۷۸۴م «جمعیت بنگال آسیایی» را تأسیس کرد. به دلیل دانش‌های متعدد و تسلطش بر زبان‌های شرقی و شناخت شرق و شرقیان، آربری۳

1.. Abraham Hyacinthe Anquetil-Duperron

2.. William Jones

3.. Arthur John Arberry


نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
36

الف) آثار مسافرت مستشرقان در استعمار شرق

در انتهای قرن شانزدهم میلادی، اروپاییان تلاش می‌کردند راه جدیدی برای رسیدن به هند بیابند؛ زیرا راه‌های تجاری خشکی و دریایی هند در دست مسلمانان بود. غربیان راه‌های دریایی جدیدی برای دسترسی به شرق دور کشف کردند و از آن طریق به خاور میانه رسیدند. آنان حتی کمپانی‌های شرقی، مانند کمپانی هند شرقی، را تأسیس کردند؛ اما مرکز خاورمیانه و آفریقا همچنان برایشان مجهول مانده بود و رغبت بسیاری برای سیطره بر این سرزمین‌ها داشتند. بنابراین، چاره‌ای نداشتند جز اینکه از گردشگرانی که با زبان و عادت و رسوم این مناطق آشنا بودند و طبیعت این سرزمین‌ها را می‌شناختند، کمک بگیرند. این گردشگران کسی جز مستشرقان و مبشران نبودند. این مسافرت‌ها به شرق و آگاهی از آداب و رسوم زندگی شرقیان منجر به استیلای دولت‌های اروپایی بر این مناطق و استعمار آن‌ها شد.

آنچه باید یادآوری شود تأسیس جمعیت بریتانیایی برای کشف آفریقا در سال ۱۷۸۸ میلادی است. هدف این جمعیت تشکیل گروه‌های علمی در داخل قاره آفریقا و حمایت از آن‌ها برای کشف ناشناخته‌ها و اسرار جغرافیایی آن بیان شده است؛۱ اما از نگاه یک محقق دقیق، غرض از این جمعیت فقط انگیزه‌های علمی نبوده است، بلکه شامل اغراض دیگری نیز بود که مهم‌ترین آن‌ها تجارت و سپس استعمار بوده است. ویلیام یارنگ، دبیر این مجمع، می‌گوید: «اگر بتوانیم نقش خود را با نشر دانش و صنعت ایفا کنیم و راه پیشرفت را برای این قوم متوحش و خشن باز کنیم، تأثیر بسیاری بر تجارت و منافع ما خواهد داشت. به علاوه در گسترش تمام شاخه‌های علوم انسانی به این قوم کمک خواهیم کرد».۲ از تصریح این منشی جمعیت آفریقایی انگلیسی مشخص می‌شود که علت علمی تنها‌ دلیل اکتشاف آفریقا نبود، بلکه اغراض

1.. أتیلو موری، الرّحّالة و الكشف الجغرافی فی لیبیا، ص۹.

2.. فردریک هورنمان، الرحلة من القاهرة الی مرزق، ص۸.

  • نام منبع :
    نقدی بر گفتمان شر ق‌شناسی
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 531
صفحه از 143
پرینت  ارسال به