یاران مسیح در همه جا حاضر شدند و مسیحیت را ترویج كردند. رفته‌رفته بر تعداد آنان افزوده می‌شد. نخستین مسیحیان با دشواری‌های بسیاری رو‌به‌رو بودند؛ اما با صبر و تلاش و به‌کارگیری عقل و فلسفه و منطق، آموزه‌ها و اندیشه‌های مسیحیت را قوی و محکم ارائه کردند.^۱ ظلم کافران به مسیحیان ادامه داشت تا اینکه کنستانتین، با انگیزه‌هایی سیاسی، ستم بر مسیحیان را پایان داد. به این ترتیب، مسیحیت در سرتاسر امپراتوری روم گسترش یافت و با راهبان و تاجران وارد جزیرة العرب شد. مبشران مسیحی، با توجه به امکانات، پشتکار و صبری که در این راه از خود نشان دادند، توانستند مسیحیت را نه‌تنها در جای‌جای این جزیره، بلکه در نجران، از مناطق یمن، نیز گسترش دهند.

مسیحیت، با تمام فرقه‌های خود، در جزیرة العرب گسترش یافت تا اینکه اسلام ظهور کرد و ارتباط مسیحیت و اسلام آغاز شد؛ ارتباطی که از گفت‌وگوی فکری و زبانی شروع شد و پس از گذراندن دوره درگیری‌های نظامی، به مرحله استشراق دینی رسید.

مسیحیت، برخلاف یهودیت،^۲ در زمینه‌های متعدد با اسلام رویارو شد. جنگ‌های فکری و نظامی بین اسلام و مسیحیت با فتح سوریه و شام تا نزدیکی‌های قسطنطنیه و دور کردن روم از مصر و شمال آفریقا آغاز شد. اعراب از جزیرة العرب خارج شدند و امپراتوری بزرگ خود را تأسیس کردند که از یک سمت به اسپانیا و از سمت دیگر به حدود چین می‌رسید؛ در کنار آن نیز تمدن عالم‌گیر مهمی را بر پایه اصلاح و تغییرات مثبت در تمدن‌های پیشین ایجاد کردند. فرهنگ عربی اسلامی از

کنیم. پیش‌تر گفتیم که ارتباط غرب با شرق به ارتباط مسیحیت با اسلام منجر می‌شود. در واقع از استشراق تاریخی به استشراق دینی می‌رسیم.

هدف از بیان تاریخ زمینه‌سازی برای رسیدن به موضوع اصلی است، یعنی ریشه‌یابی استشراق، مراحل اصلی آن، ارتباطش با تبشیر و اهداف استعماری و سیاسی و اقتصادی و علمی استشراق. همچنین به ویژگی‌های هر مرحله و نقاط تمایز استشراق از فعالیت‌های فرهنگی و تمدنی را مطرح خواهیم كرد. فصل را به چند بحث تقسیم می‌کنیم:

 بحث اول: مرحله دینی استشراق و ارتباطش با تبشیر؛

 بحث دوم: مرحله نظامی ارتباط مسیحیت و اسلام (آثار جنگ‌های صلیبی بر استشراق)؛

 بحث سوم: مرحله سیاسی و استعماری استشراق؛

 بحث چهارم: مرحله علمی استشراق.

۱. استشراق دینی

یهودیت نخستین دین آسمانی به شمار می‌آید. خداوند تورات را بر موسی نازل کرد و با او در طور سینا سخن گفت و وظیفه نشر یکتاپرستی در مصر را بر عهده او گذاشت. بر اساس کتاب‌های مقدس و منابع تاریخی، پس از مرگ موسی تورات اصلی از بین رفت و یهودیان آن را تحریف کردند. پس از مدتی این دیانت دچار تباهی شد و به اخلاق و پالایش نیاز پیدا کرد؛ از این رو، خداوند مسیح را برای اصلاح دیانت موسوی مبعوث و انجیل را بر او نازل کرد. انجیل نیز به عاقبت تورات گرفتار شد و در حال حاضر اثری از انجیل اصلی دیده نمی‌شود؛ چهار انجیل رایج را دو رسول، متّی و یوحنا، و دو شاگرد آنان، لوقا و مرقس، نوشته‌اند.