از مستشرقان با روش‌های علمی استوار بود.

تألیف دایرة المعارف اسلام و مجلات تخصصی مطالعات اسلامی و انتشار آن‌ها در سراسر جهان تأثیر بسزایی در حرکت علمی عربی داشته است. مستشرقان به انتشار متون عربی و اسلامی، تحقیق نسخه‌های خطی، تهیه فهرست‌های علمی و پژوهش همه‌جانبه درباره میراث عربی و اسلامی اقدام کردند؛ آنان در این مسیر بر تاریخ، جغرافیا، زندگی‌نامه‌ها، طبقات‌نگاری‌ها، ادبیات و دیوان‌های شعر تمرکز داشتند. همچنین به تحقیق متون فلسفی، کلامی، فرقه‌نگاری‌ها، مکاتب فکری و میراث علمی کاربردی، مانند شیمی، پزشکی، کشاورزی، ریاضی، جبر، هندسه و نجوم همت گماشتند.^۱

عوامل متعددی مطالعات استشراقی را به سوی تحقق اهداف علمی محض سوق داد. تضعیف استعمار پس از جنگ جهانی دوم، ظهور اندیشه‌های نو درباره برابری دولت‌ها، حق ملت‌ها برای تصمیم‌گیری درباره آینده خود، از بین رفتن سلطه و استعمار، ایجاد سیستم کشورداری نو و برابری ملت‌ها از این دست عوامل هستند. همچنین مواردی از قبیل پیشرفت روش‌های بحث علمی در عرصه‌های علوم انسانی، بهبود راه‌های مواصلاتی و سهولت اتصال سریع و ایمن به شرق اسلامی و شمال آفریقا، پیشرفت رسانه‌ها و سهولت و سرعت در تبادل افکار و معلومات، تحول روش‌ها و فعالیت‌های علمی با تطبیق روش‌های جدید استنباط و تحلیل، روی آوردن به انجام تحقیقات استشراقی به صورت گروهی، و حضور هزاران دانشجوی شرقی در دانشگاه‌های اروپایی و امریکایی مطالعات اسلامی را به سمت واقع‌گرایی،‌ علمی بودن و بی‌طرفی کشاند.

عرصه‌های جدیدی وجود دارد که مطالعات استشراقی با جدیت و واقع‌گرایی آن‌ها را دنبال می‌کند؛ موضوعاتی مانند تاریخ معاصر مثل امپراتوری عثمانی یا

اهداف سیاسی و استعماری خالی نبوده است. حضور نظامی مستقیم امریکا در خاورمیانه دلیلی عملی بر صدق این مدعا است.

ط) ویژگی‌های علمی تحقیقات استشراقی

در بحث گذشته ویژگی‌های تحقیقات استشراقی را بیان کردیم و گفتیم که این ویژگی‌ها از اهداف دیگر و اهداف غیر علمی جدا نیست. غرض از بیان تمام مسائلی که در این فصل گذشت، روشن شدن مرحله علمی استشراق بود؛ هرچند نمی‌توان آن را به زمان یا مکان خاصی محدود کرد. مرحله علمی با دیگر مراحل استشراق تداخل دارد و از آن‌ها جداشدنی نیست؛ اما به دلیل روش بحث و لزوم تقسیم،‌ این مرحله را جداگانه مطرح کردیم.

مرحله استشراق علمی به صورت واضح بعد از جنگ جهانی دوم تبلور یافت. این مرحله، اگرچه نمی‌توان کاملاً چنین گفت، برای تحقیق اهداف علمی محض ایجاد شد و در مواردی از دیگر مراحل استشراق متمایز می‌شود. در مرحله علمی استشراق مراکز تخصصی علمی ایجاد شدند و هر مستشرق در شاخه مشخصی از مسائل شرق‌شناسی متخصص شد. تلاش‌های شرکت‌ها، مؤسسات و برخی نهادهای حکومتی مرتبط با مدارس استشراقی به فراغت ذهنی و تمرکز مستشرقان بر تحقیقات خاص کمک شایانی کرد. تشکیل همایش‌های مستشرقان و این‌گونه بحث‌ها و تبادل نظرها، تأثیر زیادی بر عمیق‌تر شدن مطالعات استشراقی داشت.

در این مرحله بسیاری از مستشرقان به دانشگاه‌های عربی رفتند و بر تدریس به زبان عربی تسلط پیدا کردند. بزرگان مطالعات عربی و اسلامی مانند نالینو، ماسینیون، گویدی پدر و پسر، سانتلانا، شاخت و توماس آرنولد به دانشگاه قاهره رفتند و موضوعات بسیاری از مسائل شرق - مانند آداب، فقه، نجوم، علوم، تصوف، فلسفه، فنون و معماری - را تدریس کردند. نتیجه این تلاش،‌ پرورش نسلی جدید