۱ . دست گَزيدن
در وصف ستمكاران ، در روز قيامت چنين مى خوانيم : «روزى است كه ستمكار ، دست هاى خود را مى گزد و مى گويد : اى كاش با پيامبر همراه مى شدم!». ۱
همى گفت جانم پريشان چو مست
به دندانِ حسرت همى كَند دست!
(سعدى)
۲ . دست بر دست ساييدن
اين وصف را خداوند در سوره كهف آورده است . داستان ، مربوط به دو دوست است كه يكى از آنها باغ زيبايى داشت ، ولى چون به نصيحت رفيقش گوش نداد و خداوند را به خاطر آن نعمت شكر نكرد ، باغش توسّط عذاب الهى از بين رفت . در اين حال ، از روى حسرت ، دست بر دست مى ساييد و مى گفت : «اى كاش شكر خداوند را به جاى مى آوردم و موحّد مى شدم» . ۲
به حسرت ، من بِسايم دستْ بر دست
كه چيزى نيستم جز باد در دست .
(اويس و رامين)
۳ . تسلى دادن خود با آرزوهايى دست نيافتنى
هنگام حسرت خوردن، فرد ، خود را با آرزوهايى كه هرگز جامه عمل پيدا نمى كند، تسلّى مى دهد. مثلاً در آيه ۱۶۷ سوره بقره ، مشركان مى گويند: «اى كاش به دنيا باز مى گشتيم و از اين رهبران بى وفا تبرّى مى جستيم!» ؛ زيرا در روز قيامت ، حقايق اعمال ، نشان داده مى شوند و با آشكار شدن حقايق ،