هنگامى كه عذاب را مشاهده كنند، خواهند دانست كه تمام قدرت، از آنِ خداست و خدا داراى مجازات شديد است . در آن هنگام، رهبران (گمراه و گمراه كننده) از پيروان خود بيزارى مى جويند و
كيفر خدا را مشاهده مى كنند و دستشان از همه جا كوتاه مى شود. (در اين هنگام) پيروان مى گويند: «اى كاش بار ديگر به دنيا بر مى گشتيم، تا از آنها بيزارى جوييم، آن چنان كه آنان از ما بيزارى جستند!» . خداوند اين چنين اعمال آنها را به صورت حسرت زايى به آنان نشان مى دهد و هرگز از آتش خارج نخواهند شد . ^۱
در اين سه آيه ياد شده ، مطالب بسيار سودمندى درباره فرايند شكل گيرى حسرت بيان شده است. در حقيقت ، اگر كسى بپرسد كه انسان چگونه اعمال خود را به صورت حسرت تجربه مى كند؟ در اين جمله : «كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ» صراحتا بيان شده كه خداوند ، اين گونه اعمال ايشان را به صورت حسرت ، به آنان نشان مى دهد ؛ يعنى در حقيقت ، جملات قبل از آن ، فرايند شكل گيرى حسرت در انسان را بيان مى دارد كه ما يك به يك آنها را آورده و تحليل مى كنيم.
۱ . در چند جمله اوّلِ اين سه آيه «وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَتَّخِذُ مِن دُونِ اللَّهِ أَندَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلَّهِ» ، نشان داده شده است كه اين افراد ، در تصميمى دچار خطا شده اند. علّت چنين خطايى نيز نداشتن ايمان است ؛ يعنى شايد علم هم داشته باشند ، امّا دانستن ، به تنهايى كافى نيست ؛ بلكه بايد باور و ايمان نيز در كار باشد تا در تصميم گيرى صحيح ، مؤثّر واقع شود. چنانچه برخى افراد ، با اين كه مى دانند كه مثلاً سيگار كشيدن ، براى

سايناى ايتاليا و بيمارستان دكاسال پترير ^۱ در پاريس يافته اند كه هيجان ناخوشايند حسرت توسّط بخشى به نام كرتكس مدار پيشانى ^۲ كنترل مى شود. ^۳
كرتكس مدار پيشانى ، در كرتكس جلو استخوان پيشانى جلو مغزى ^۴ واقع شده است كه خود بخشى از لايه خارجى تر چين و چروك ماده خاكسترى كرتكس مخى در جلو مغز است.
پرى فرونتال كرتكس ، بيشتر به عنوان استنتاج كننده مطرح است و در ارتباط با رفتارهايى مثل قضاوت، سازماندهى، حل مسئله و تفكّر انتقادى است . محقّقان دريافته اند كسانى كه اين بخش از مغزشان را از دست داده اند ، هنگام باخت و موقعيّت حسرت زا ، به خلاف انسان هاى سالم ، اصلاً احساس حسرت نمى كنند. همچنين افراد سالم، برخلاف افراد مريض ، تصميماتى را كه بعدا كمتر منجر به حسرت شود ، اتخاذ مى كردند. اين يافته مى تواند دانشمندان را در بازدارى از احساس حسرت در افراد كه مى تواند باعث ^۵

فرايند حسرت

در سوره بقره مى خوانيم:
بعضى از مردم، معبودهايى غير از خداوند براى خود انتخاب مى كنند و آنها را همچون خدا دوست مى دارند ؛ امّا آنها كه ايمان دارند، عشقشان به خدا، شديدتر است و آنها كه ستم كردند،