21
آه سرد

را فاقد آن مطلوب يافت، حالتى به وى دست خواهد داد به نام «غم و اندوه» . بنا بر اين، ادراك فقدان و محروميت از هر يك از خواسته هاى انسان، زمينه پيدايش غم و غُصّه در روح انسان را فراهم مى كند.
مثلاً انسان به زندگى و سلامتى خودش علاقه دارد . حال، اگر كسى احساس كند كه زندگى و سلامتى خود را از دست مى دهد، محزون و غمگين مى شود. نيز انسان ، قدرت را دوست مى دارد. حال ، اگر كسى احساس كند كه قدرت از دستش مى رود و عاجز و ناتوان خواهد شد، اندوهگين مى شود. همچنين، انسانى كه به مال و زن و فرزندانش علاقه دارد ، با تفكّر اين كه بخواهد آنها را از دست بدهد ، محزون مى شود . ۱
فرد حسرت زده، فردى است كه هنگام مرور زندگى و داشته هايش ، احساس فقدان و محروميت مى كند ؛ يعنى تصوّر مى كند از چيزهايى كه نيازهاى اساسى وى را برآورده مى كنند ، محروم است و بنا بر اين ، غمگين مى شود ؛ امّا اين بدان معنا نيست كه هر غمزده اى ، دچار حسرت نيز باشد ؛ بلكه بايد ديد كه ويژگى هاى ديگر حسرت ، چه چيزهايى هستند تا از اين راه ، بتوان اين نوع غم را از انواع ديگر آن شناخت.

۲ . تفكّر معطوف به زمان گذشته

با ملاحظه و مرور تعاريفى كه براى حسرت بيان كرديم و نيز آيات و رواياتى كه موضوع حسرت در آنها مطرح شده است ، مى توان گفت كه حسرت ، به نوعى ، با تفكّر درباره گذشته مربوط مى شود. به عبارت ديگر ، حسرت ، زمانى است كه فرد در بازخوانى گذشته خود ، احساس كمبود كند. بدين معنا كه محروميت و كمبود فعلى اش را در گذشته خود جستجو مى كند. چنين

1.اخلاق در قرآن، ج ۲ ، ص ۳۴۲ .


آه سرد
20

فكر مى كنيم و آن وقت ، پاسخ مى دهيم كه آيا نسبت به آن تصميم غلط، متأسّف هستيم يا نه.
به عبارت ديگر، حسرت ، يك هيجان شناختى است ؛ يعنى نسبت به خشم و حسد ، داراى ويژگى هاى شناختى بيشترى است و قضاوت در آن ، نقش محورى ترى دارد. در عين حال ، حسرت ، چيزى بيش از يك قضاوت و ارزيابى شناختىِ صِرف است و نوعا با احساساتْ همراه است ؛ بنا بر اين ، به عنوان يك هيجان حقيقى ، توصيف مى شود . ۱
با توجّه به آن كه حسرت ، هيجانى پيچيده است، در تحليل آن بايد به مفاهيم فراوانى اشاره كرد كه عبارت اند از:

۱ . حسرت ، نوعى غم است

در تبيين و توضيح علّت برانگيختگى غم در فرد بايد گفت: انسان ، براساس فطرتِ حبّ ذات و خوددوستى، دائما در «جلب منفعت» و «دفع ضرر» از خويش، در تلاش است. در همين راستا ، به جهت تحقّق كامل اين اصل فطرى ، تمايل دارد دارايى هاى خود را دائما مورد ارزيابى قرار دهد. اين دارايى ها به معناى عام كلمه، شامل هر آن چيزى است كه فرد ، تصوّر مى كند براى بقا و كمال و سعادت او (كه شعبه هاى همان فطرت حبّ ذات است)، ضرورى است . ۲ در اين بررسى ها، اگر خود را واجد آن دارايى ها بيابد، احساس شادى مى كند . چنين شخصيتى اگر در به دست آوردن آن دارايى ها، سعى و تلاش كرده باشد ، احساس بهجت خواهد نمود ؛ امّا هنگامى كه خود

1.Psychological Review, Volume ۱۰۲ (۲), April ۱۹۹۵, p ۳۷۹ - ۳۹۵.

2.البته اين احتمال نيز وجود دارد كه فرد در اين قسمت ، دچار اشتباه و توهّم شود و چيزى را كه براى سعادت و كمال او مفيد نباشد ـ بلكه مضر باشد ـ ، مفيد ارزيابى كند، چنان كه اين مطلب را از آيه ۲۱۶ سوره بقره مى توان استنباط نمود.

  • نام منبع :
    آه سرد
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد علي سروش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1386
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5215
صفحه از 180
پرینت  ارسال به