۱ . غفلت و جهل

غفلت ، آن تاريكى ذهنى اى است كه از اهميت ندادن شخص به موضوع ، ناشى مى شود، و بالعكس، اهميت دادن به موضوع ، چراغى در ذهن انسان مى افروزد . علم و آگاهى، ريشه هر خير و بركت و لازمه هر اقدام و حركتى است.
امام على عليه السلام به صاحب سرّ خود، كميل ، اين چنين وصيت فرموده است :
يا كُميلُ! ما مِن حَرَكةٍ إلاّ وَأنتَ مُحتاجٌ فيها إلى مَعرِفةٍ . ^۱ اى كميل! هيچ حركتى نيست مگر آن كه تو در آن، نياز به معرفت و آگاهى دارى.
ضرورت آگاهى و شناخت امور ، به گونه اى است كه بدون آن ، نه تنها دسترسى به هيچ منفعت و نجات از هيچ مضرّت ، ممكن نيست ؛ بلكه ضرر حركتِ غيرآگاهانه ، بيش از نفع آن است. امام صادق عليه السلام فرمود:
العامِلُ عَلى غَيرِ بَصيرَةٍ كالسّائِرِ عَلى غيرِ الطَّريقِ وَلا يَزيدُهُ سُرعَةُ السَّيرِ مِنَ الطَّريقِ إلاّ بُعدا . ^۲ كسى كه بدون آگاهى و بصيرت ، اقدام به كارى مى كند ، مانند كسى است كه به بى راهه مى رود و تند رفتن او ، ثمرى جز دورى بيشتر از راه اصلى ندارد.
البته منظور، اين نيست كه علم و آگاهى براى حركت و اقدام كردن و رسيدن به خيرات و بركات ، كافى است ؛ بلكه مراد، اين است كه رسيدن به مطلوب ، بدون علم و آگاهى ، امكان ندارد و انسان براى رسيدن به هر منفعتى ، ناچار از فراهم كردن اين زمينه و مقدمه است ، وگرنه شرايط و

۳ . در اغلب كارهاى مهم ، با شكست روبه رو مى شوند؛
۴ . به آينده خوش بين نيستند و نمى توانند به پيشرفت خود در زندگى ، اميدوار باشند؛
۵ . تحت تأثير انديشه هاى يادشده ، زندگى خود را باخته اند.
اين انديشه ها شخص را از همه چيز باز مى دارند و مانع تحوّل در زندگى وى مى شوند. در نتيجه ، دچار نگرانى، افسردگى، نااميدى و ناتوانى مى شود. احساس نااميدى ، فرد را به بى ارزشى سوق مى دهد . ^۱
پيامد ديگر حسرت ، احساس خستگى مفرط است ؛ چون فكر و انديشه فرد حسرت زده ، معمولاً معطوف به گذشته است . لذا در ادامه مسير زندگىِ خود ، باز خواهد ماند و غم گذشته خويش را خواهد خورد ، به همين خاطر ، احساس خستگى نموده ، از دست زدن به كارهاى مفيد ، دور مى ماند .
افسردگى، ^۲ اضطراب، ^۳ بى خوابى، ^۴ و بى ارزشى، ^۵ از پيامدهاى شايع و خطرناك حسرت زدگى هستند. ^۶

عوامل حسرت

در اين بخش ، سعى خواهيم نمود تا برخى عوامل اصلى اى را كه زمينه ساز تجربه حسرت در انسان هستند ، با توجّه به آيات و رواياتى كه در اين رابطه وجود دارند، شناسايى و توضيح دهيم.