انگيزه تأليف
نجاشى رحمه الله خود در مقدّمه كتابش ، پس از خطبه ، چنين مى گويد :
فإنّى وقفت على ما ذكره السيّد الشريف ـ أطال اللّه بقاءه و أدام توفيقه ـ من تعيير قوم من مخالفينا : إنّه لا سلف لكم و لا مصنّف . و هذا قول من لا علم له بالناس و لا وقف
على أخبارهم و لا عرف منازلهم و تاريخ أخبار أهل العلم و لا لقى أحدا فيعرف منه، و لا حجّة علينا لمن لم يعلم و لا عرف . ۱
توضيح عبارت فوق ، اين كه : مراد نجاشى از سيّد شريف ، همان سيّد مرتضى مشهور به علم الهدى است كه پس از وفات شيخ مفيد ، استادىِ شاگردان وى را به عهده گرفت كه از جمله شاگردان مذكور ، نجاشى رحمه الله و شيخ طوسى بودند .
اين قسمت از كلام نجاشى ، به پاسخگويى به ادّعاى مخالفان شيعه ، اختصاص دارد ؛ چرا كه عبارت هاى مختلف موجود در كتاب هاى آن عصر ، جملگى ، به اين نكته اذعان دارند كه در آن روزگار ، مخالفان شيعه در مقام عيبجويى ، شيعه را يك طايفه بدون سابقه و بى تصنيف مى شمرده اند .
البتّه جواب اين ادّعا ، عدم آگاهى و شناخت ادّعاگران نسبت به مردم ، اخبار و تاريخ است .
آنچه به نظر مى رسد ، اين كه : نجاشى رحمه الله اين جواب را ، همانند اصل شبهه ، از سيّد مرتضى نقل كرده است . بر اساس همين جواب سيّد هم هست كه او مى گويد :
از تاريخ اهل علم شيعه ، هر آنچه را توانستم ، گرد آوردم . ۲
با توجّه به مطالب گفته شده مشخّص مى گردد كه انگيزه نجاشى رحمه الله از تأليف اين كتاب ، دفاع از سلف و كيان تشيّع به وسيله شناساندن مصنّفان شيعه و تصانيف آنان بوده است .
نيز روشن مى گردد كه تأليف اين كتاب به امر سيّد مرتضى ـ چنان كه در برخى كلمات ديده مى شود ـ نبوده است . تعبير نجاشى رحمه الله در مورد كلام سيّد مرتضى (إنّى وقفت على ما ذكره ...») شاهد بر اين نكته است كه وى در كلام سيّد مرتضى ، از شبهه مذكور و جواب آن ، اطّلاع يافته و براى تأييد و پشتيبانى از كلام او به تأليف كتاب ، اقدام نموده است .
