ب . كتاب هاى مشايخ كشّى

هرچند كشّى رحمه اللهاز كتاب هاى مشايخ خود نامى نبرده است ، ولى احتمال قوى مى رود كه آنها برخى از مصادر رجال الكشّى را تشكيل داده اند . به بيان روشن تر ، احتمال قوى مى رود كه كشّى رحمه اللهدر مواردى كه استادانش تأليف رجالى داشته اند ، از آنها استفاده نموده است .
همچنين احتمال مى رود وى در مواردى كه استادانش تأليف غير رجالى نيز داشته اند، از آنها استفاده كرده باشد ؛ زيرا وى در كتابش درباره افراد ، روايت هايى را آورده كه گاه در موضوعات خاص و احكام ، وارد شده اند و اين روايت ها ، غالبا در جوامع و كتاب هاى حديثىِ آن روزگار ، وجود داشته اند و نه در كتاب هاى رجالى .
با مراجعه به الفهرست شيخ طوسى و رجال النجاشى مى توان تأليفات مشايخ كشّى را
برشمرد . ما در اين قسمت ، تنها آن دسته از مشايخ كشّى را برمى شمريم كه داراى تأليفات رجالى بوده اند ، گرچه ـ چنان كه گفتيم ـ احتمال استفاده كشّى از كتاب هاى غير رجالى اين افراد نيز وجود دارد . اين افراد ، عبارت اند از :
۱ . محمّد بن مسعود عيّاشى .
وى استاد مهمّ كشّى بوده و يگانه روزگار خويش در علم و فضل به شمار مى آمده است . او مؤلّف بيش از دويست عنوان كتاب است كه نام بسيارى از آنها ، در منابع كتاب شناسىِ آن روزگار آمده است .
يكى از تأليفات وى ، كتاب معرفة الناقلين بوده كه به گمان قوى ـ چنان كه از نامش پيداست ـ در موضوع رجال ، نگارش شده است . استفاده كشّى از اين كتاب ، با توجّه به نقل هاى فراوان وى از عيّاشى ، احتمالى بسيار قوى است ، تا آن جا كه برخى معاصران ، بر اين عقيده اند كه كتاب كشّى ، همان معرفة الناقلين عيّاشى بوده و كشّى مقدارى بر آن افزوده است .
۲ . نصر بن صبّاح .
او مؤلّف كتاب هاى بسيارى بوده است . در رجال النجاشى ، به دو كتابش ، معرفة الناقلين و فرق الشيعة ، اشاره شده است ^۱ كه از عنوان اين دو ، استفاده مى شود كه در موضوع رجال و هم مضمون با برخى روايت هاى رجال الكشّى بوده اند .
وى از غاليان بوده ؛ ولى از بسيارىِ نقل كشّى از او ، چنين استفاده مى شود كه در نزد كشّى ، مورد اعتماد بوده است .
۳ . على بن محمّد بن قتيبه .
وى داراى چندين كتاب بوده كه در رجال النجاشى ، تنها به نام يكى از آنها اشاره شده است . نجاشى ، در شرح حال وى بيان كرده كه كشّى در كتاب رجالش ، بر وى اعتماد نموده است . ^۲ وى در رجال الطوسى نيز فردى فاضل شمرده شده است . ^۳
۴ . ابراهيم بن نصير .
شيخ طوسى در الفهرست ، وى را صاحب كتاب دانسته و در كتاب رجالش ، وى را توثيق و مدح نموده است . ^۴
افرادى كه نامشان ذكر شد ، مشايخ بى واسطه كشّى اند؛ امّا استفاده كشّى از كتاب هاى مشايخ مشايخ خويش نيز محتمل است . از مشهورترين مؤلّفانى كه در طبقه مشايخ مشايخ كشّى بوده اند ، افراد زير را مى توان نام برد :
۱ . على بن حسن بن على بن فضّال
۲ . محمّد بن عيسى بن عبيد يقطينى
۳ . سعد بن عبد اللّه اشعرى
۴ . احمد بن محمّد بن عيسى قمى
۵ . يعقوب بن يزيد
۶ . فضل بن شاذان
۷ . يونس بن عبد الرحمان
۸ . حسن بن على بن فضّال
۹ . صفوان بن يحيى
۱۰ . محمّد بن عبد اللّه بن مهران
۱۱ . حسن بن محبوب
۱۲ . محمّد بن سنان
۱۳ . على بن حكم .
چنانچه به مصادر رجالى آن روزگار مراجعه شود ، آشكار مى گردد كه اين افراد ، در فضل و علم ، برتر از ديگران ، و كتاب هايشان ـ كه گاه در موضوع رجال است ـ مشهور و مورد رجوع بوده است .