ب . جرح بودن يا نبودنِ «روايت از مشايخ ضعيف»

در نزد قدما ، نقل زياد از مشايخ ضعيف ، ذمّى بزرگ شمرده مى شده است ، چنان كه وحيد بهبهانى به اين مطلب تصريح كرده است ، هرچند كه آن را با عدالت ، منافى ندانسته است . ^۱
البتّه نقل روايات ضعيف در يك كتاب ، خود ، موجب عدم اعتماد به آن كتاب مى شود و شايد تطابق اين قاعده بر كتاب كشّى نيز ضعف موقعيّت آن را در نزد معاصرانش موجب گرديده باشد ؛ امّا در هر حال ، در وثاقت و عدالت كشّى ، ترديدى نيست و اين نكته ، با عدالت وى ، منافات ندارد .
از سوى ديگر ، نقل روايات ، ولو ضعيف باشند ، خالى از فايده نيست ؛ چرا كه گاه اجتماع چند روايت ضعيف و اتّحاد مفاد آنها ، موجب علم به صحّتشان مى شود ، يا آن كه مؤيّد و شاهد بر صدق روايات متعارض مى گردد . نيز از نقل روايات ضعيف ، مى توان براى شناخت راويان و يا فهم روايات صحيح ، بهره برد .
از اين رو ، ديده مى شود كه بزرگان مشايخ قمى ، با آن كه در نقل از افراد ضعيف ، دقّت و وسواس بسيار داشته اند ، ولى خود ، روايت هاى ضعيف را نقل كرده اند . شيخ
صدوق در مقدّمه كتاب من لايحضره الفقيه ، به اين شيوه قدما اشاره نموده است . ^۲ قُهپايى در اين باره مى گويد :
پس از تأمّل در شرح حال كشّى ، معلوم مى شود كه روايت وى از افراد ضعيف ، ايرادى را متوجّه او نمى كند ؛ زيرا از شرح حالش چنين برمى آيد كه وى به نقل اخبار ، گرچه از افراد ضعيف بوده اند، حريص بوده است. ^۳
در سماء المقال نيز پس از نقل و تأييد كلام قُهپايى ، اضافه گرديده است :
بسيارى از رجال بزرگ (همانند حسن بن محبوب) ، حتّى از افراد بسيار ضعيف ، روايت مى كرده اند. ^۴
گذشته از اين ، روشن نيست كه قدماى اصحاب ، روايات افراد مهمل را همرديف روايات افراد ضعيف قرار داده باشند ، ^۵ حال آن كه گفتيم بسيارى از مشايخ كشّى ، مهمل بوده اند و بخش قابل توجّهى از روايات وى ، از اين گونه افراد است .
البتّه ابن طاووس ، راويان مهمل را در حكم راويان ضعيف قرار داده و به توقّف يا ردّ بسيارى از روايات رجال الكشّى ، قائل شده و سبب آن را عدم ذكر نام يا احوال راوى در كتاب هاى ديگر ، دانسته است . ^۶

روايت كشّى از افراد ضعيف

چنان كه گذشت ، نجاشى در شرح حال كشّى بيان داشته كه او از افراد ضعيف ، بسيار روايت نموده است . مسلّما مراد وى ، روايات مستقيم (بى واسطه) او از افراد ضعيف بوده است و نه رواياتى كه در اسناد آنها (ولو در انتهاى سند) افراد ضعيف قرار دارند .
بر اين اساس ، بررسى اين گفته ، متوقّف بر «تعيين مقدار روايات كشّى رحمه اللهاز مشايخ ضعيف» و نيز «جرح دانستن اين كار براى كشّى» است .

الف . تعيين مقدار روايات كشّى رحمه الله از مشايخ ضعيف

از آن جا كه اصل رجال الكشّى در اختيار نيست و تنها ، تلخيص آن در دسترس است ، نمى توان مقدار روايات كشّى رحمه اللهاز افراد ضعيف را به طور دقيق تعيين نمود ، هرچند كه ملاحظه ـرجال الكشّى موجود ، تا حدودى ما را به مقصود نزديك مى كند .
همان طور كه در بحث مشايخ كشّى گذشت ، وى از شش نفر ، كه در اصول رجالى ، به ضعف آنان تصريح شده ، بى واسطه نقل كرده كه شمار روايتش از آنان ، در مجموع ، به هفتاد مى رسد .
همچنين او از ۲۷ نفر ، كه در منابع رجالى ، يا نامشان نيامده و يا حالشان مجهول است ، حديث نقل كرده است . مجموع اين روايات به دويست حديث مى رسد .
بنا بر اين ، با محاسبه راويان مهمل ، مجموع رواياتِ اين گونه وى ، به ۲۷۰ حديث مى رسد . ^۱
اين مقدار ، حدود يك پنجم احاديثى است كه در رجال الكشّى موجود ، ذكر گرديده است ؛ چرا كه مجموع روايات اين كتاب ، حدود ۱۱۵۱ عدد است . ^۲
البتّه بقيّه رواياتى كه در رجال الكشّىِ موجود ذكر گرديده ، همگى از نوع : صحيح ، موثّق و حسن نيستند؛ ليكن در آنها مشايخ مستقيم كشّى ، ضعيف نيستند .