ولادت نجاشى

علاّمه حلّى در خلاصة الأقوال ، تاريخ ولادت ابو العبّاس احمد بن على نجاشى را ماه
صفر سال ۳۷۲ ق دانسته است . ^۱
پس از علاّمه نيز تمام رجال نويسان ، به استناد وى ، همين تاريخ را زمان ولادت نجاشى ذكر كرده اند . [محقّق] شوشترىجج ، تنها كسى است كه در تاريخ ولادت نجاشى تشكيك نموده است . وى پس از اشكال نمودن به تاريخ وفات نجاشى ـ كه بحث آن خواهد آمد ـ مى گويد :
من ، آنچه را درباره تاريخ ولادت نجاشى گفته شده ، حق نمى دانم و مستند آن ، شناخته نشده است كه آيا تاريخ ولادت وى ، همانند تاريخ وفاتش است يا نه.
شايد علاّمه در كلام گذشتگان ، تاريخ ولادت يا وفات ابن نوح سيرافى را با تعبير «أبو العبّاس أحمد» ديده است و وى را نجاشى پنداشته است ، حال آن كه شيخ ـ كه تاريخ وفاتش را ۴۶۰ق گفته اند ـ در مورد ابن نوح گفته است : «او در همين اوان ، در گذشته است». ^۲
توضيح ، اين كه : نام كامل ابن نوح ، چنين است : «ابو العبّاس ، احمد بن على بن محمّد بن احمد بن العبّاس بن نوح سيرافى» ، كه در كتاب ها ، يك يا چند نفر از پدران وى نام برده نشده اند .
اختصار و تلخيص در نسب ، از امور شايع و امرى قياسى است ( ، نه سماعى) و همانند استعمالات مجازى ، به اجازه اهل فن نياز ندارد ؛ بلكه قبول طبع ، تنها شرط صحّت آن است .
از سوى ديگر ، در نسب ها ، اسقاط الفاظ شايع (همچون : احمد ، محمّد و على) به جهت اختصار ، و نگاه داشتن الفاظ غريب (همچون : نوح ، بابويه و فضّال) ، فراوان است .
از اين رو مى توان نام ابن نوح را با تعبير «ابو العبّاس احمد بن على بن احمد بن
عبّاس» آورد كه اين ، همان كنيه و نسب نجاشى است و همين ، احتمال اشتباه را تقويت مى كند .
آنچه به نظر مى رسد ، اين كه : اگرچه «شباهت نسب هاى افراد» مى تواند احتمالى قوى را براى «اشتباه شدن» ايجاد كند ، ولى در خصوص اين مورد ، احتمال اشتباه ، وجهى ندارد . شواهد بر اين مدّعا ، عبارت اند از :
الف . تاريخ سماع حديث از ابن نوح ، پيش از سال ۳۷۲ق بوده است ، چنان كه نجاشى از نامه بزوفرى به وى در سال ۳۵۲ق و سماع حديث از ابو عبد اللّه محمّد بن احمد صفوانى در همان سال ، ياد مى كند . ^۳
ب . ابن نوح ، از افرادى حديث شنيده كه پيش از سال ۳۷۲ق وفات يافته اند ، از جمله ، از :
احمد بن محمّد بن رميح مروزى (م ۳۵۲ق) ،
ابو محمّد حسن بن حمزه حسينى طبرى (م ۳۵۸ق) ،
ابو الحسن محمّد بن احمد بن داوود قمى (م ۳۶۸ق) ،
ابو غالب احمد بن محمّد زرارى (م ۳۶۸ق) ،
جعفر بن محمّد بن قولويه (م ۳۶۸ / ۳۶۹ق) ،
محمّد بن احمد سِنانى مُكتِّب (م ۳۶۷ق) ،
احمد بن محمّد بن يحيى عطّار (م ۳۶۸ق) ،
محمّد بن على بن فضل كوفى (م پيش از ۱۹ ربيع الأوّل ۳۶۸ق) ،
محمّد بن بكران نقّاش (م پيش از ۲۶ ربيع الأوّل ۳۶۸ق) ،
و ... .
بر اين اساس و با توجّه به اين كه در هنگام نامه نگارى بزوفرى به ابن نوح ، وى مى بايست دست كم هفده سال مى داشته ، قطعا تولّد ابن نوح ، پس از سال ۳۳۵ق نبوده است . پس ، احتمال اشتباه ـ چنان كه محقّق مزبور گفته بود ـ منتفى است .
نتيجه ، آن كه : تا وقتى بر خلاف تاريخى كه علاّمه براى ولادت نجاشى ذكر كرده ، دليل قطعى اقامه نشود ، بايد همان تاريخ را سال ولادت وى بدانيم .