گفتار ششم : چاپ هاى مختلف «الفهرست»

از آن جا كه نسخه هاى خطّى الفهرست ، پر از غلط و تصحيف اند ، تصحيح و تحقيق اين كتاب از اهمّيت بسزايى برخوردار است . در اين گفتار ، گزارش تحقيق ها و چاپ هاى مختلف الفهرست را پى مى گيريم .
چاپ اوّل . الفهرست براى نخستين بار در سال ۱۲۷۱ق/ ۱۸۵۳م ، در هند و با تحقيق اسبرنجر (اسپرينگر) و مولوى عبد الحق چاپ گرديد . در اين چاپ ، تمام اسامى ، با ترتيب الفبايى در تمام حروف نام ها و نام هاى پدر و جد ، تنظيم گرديده است و بدين ترتيب ، با شيوه ترتيب اصلى الفهرست ، تفاوت دارد .
سيّد محمّدصادق بحر العلوم ، اين كتاب را پُراشتباه و با چاپ بد ، توصيف كرده است . ^۱
چاپ دوم . اوّلين چاپ الفهرست با ترتيب اوّلى اش ، در سال ۱۳۵۶ق ، در مطبعه حيدريّه نجف اشرف به تصحيح و تحقيق سيّد محمّدصادق بحر العلوم به انجام رسيد و همان چاپ در سال ۱۳۸۰ق ، و نيز پس از آن ، تجديد شد .
اين كتاب كه در ۲۵۲ صفحه و در قطع وزيرى انتشار يافته ، داراى فهرست نام ها و شماره گذارى عناوين راويان است .
چاپ سوم . اين چاپ از الفهرست ، كه در سال ۱۴۱۷ق ، با تحقيق جواد قيّومى و به وسيله نشر الفقاهه ، در قم و در ۳۴۳ صفحه منتشر گرديد ، داراى شماره گذارى عناوين و فهرست هاى مختلف است .
چاپ چهارم . آخرين چاپ الفهرست ، در سال ۱۴۲۰ق ، با تحقيق [علاّمه محقّق] سيّد عبد العزيز طباطبايى با عنوان : فهرست كتب الشيعة و أُصولهم ، از سوى كتابخانه وى در ۶۷۶ صفحه در قم منتشر گرديد .
[محقّق] طباطبايى ، اين كتاب را بر اساس بيش از ده نسخه خطّى ، تصحيح و تحقيق كرده است . نيز فهرست نام ها و فهرست تأليفات معرّفى شده در كتاب ، پيوست آن است .
شايان ذكر است كه بحر العلوم ، از شيخ آقابزرگ تهرانى نقل نموده كه در حدود سال ۱۳۱۵ق ، نسخه اى از الفهرست را در تهران و در كتابخانه حاج ميرزا ابو الفضل تهرانى ديده كه در ليدن هلند چاپ شده بوده است . وى آن نسخه را باارزش ، زيبا و با توضيحات لاتين ، توصيف كرده است .
البتّه شيخ آقابزرگ تهرانى ، از اين نسخه در الذريعة نامى نبرده است . از اين رو برخى با توجّه به قراين موجود ، آن نسخه را همان نسخه اسبرنجر (اسپرينگر) دانسته اند كه شيخ آقابزرگ تهرانى ، به اشتباه ، آن را چاپ ليدن معرّفى كرده است . ^۲