منشأ اشتباه

در توضيح عبارت نجاشى گفتيم كه اشتباه ، از آن جا ناشى شده كه در برخى نسخه ها ، عنوان دوم (أحمد بن العبّاس النجاشىّ) با خطّ قرمز ، متمايز گشته و به صورت عنوانى مستقل در آمده و همين نكته موجب اشتباه و بروز احتمال تعدّد عنوان ها گرديده است . ^۱
نمونه اى از اين اشتباهات را مى توان در منهج المقال ديد . در اين كتاب ، فاضل استرآبادى از شرح حال نجاشى ، دو عنوان : «أحمد بن علىّ» و «أحمد بن العبّاس» را به طور جداگانه ، استخراج كرده است . او در مقام توجيه تعدّد مى گويد :
اين احتمال وجود دارد كه عنوان دوم به وسيله شاگردان در رجال النجاشى اضافه شده باشد و آنان توهّم كرده باشند كه نجاشى مؤلّف كتاب ، در صدر عنوان ، داخل نيست ؛ زيرا وى به «أحمد بن العبّاس» و نه «أحمد بن علىّ بن أحمد بن العبّاس» اشتهار دارد.
يا احتمال دارد كه عنوان دوم به وسيله خود نجاشى تكرار شده و وجه تكرار ، بيان كتاب ها و آثار خويش بوده باشد . از اين رو ، وى در عنوان دوم ، نام خود را به صورت اختصارى و با انتساب به جدّش آورده است .
يا احتمال دارد كه مراد از «ابن عبّاس» ، جدّ وى بوده و نام كتاب ها اشتباها به نام وى الحاق شده باشد. ^۲
شيخ يوسف بحرانى نيز در لؤلؤة البحرين ، نوعى اضطراب را در شرح حال نجاشى فهميده است . از اين رو مى گويد :
نجاشى ، پس از آوردن نسب خويش تا محمّد بن عبد اللّه نجاشى ، نام ديگرى را ذكر كرده و سپس نام خود را با عنوان : «أحمد بن العبّاس» آورده است.
وى بر صاحب أمل الآمل خرده مى گيرد كه وى توهّم كرده كه «أحمد بن علىّ النجاشىِّ» موجود در عنوان شرح حال ، فردى ديگر است ، در حالى كه خودِ نجاشى در شرح حال صدوق تصريح نموده كه نام پدرش على ، و نام جدّش عبّاس است . ^۳ وى در ادامه ، توجيه هاى فاضل استرآبادى را نقل كرده است .
اشتباه ديگرى كه در كلمات اين بزرگان رخ نموده است ، اين كه : آنان از شرح حال موجود در ذيل عنوان : «أحمد بن علىّ النجاشىّ» ، سه شرح حال مستقل را استفاده كرده اند : دو شرح حال مربوط به نجاشى (با نام هاى : «أحمد بن علىّ» و «أحمد بن العبّاس») و يك شرح حال مربوط به احمد بن عُثَيم (كه در ميان دو نامِ فوق است) .
منشأ اين اشتباه نيز آن بوده كه در برخى نسخه هاى غير صحيح ، پس از عبارت نجاشى در توصيف رساله امام صادق عليه السلام به نجاشى ، پيش از نام «ابن عثيم» ـ كه در دنباله سلسله نسب مؤلّف است ـ كلمه «أحمد» اضافه گرديده است . در نتيجه توّهم شده كه «أحمد بن عثيم» ، عنوانى ديگر است كه نسب را به «معدّ بن عدنان» مى رساند .
دليل بر بطلان اين توهّم ، آن كه : در باب «عبد اللّه بن النجاشىّ» ، نجاشى وى را
فرزند «عثيم بن سمعان» دانسته و تصريح كرده كه همين عبد اللّه است كه از امام صادق عليه السلام رساله اى را ـ كه امام عليه السلام به او نگاشته است ـ نقل مى كند . ^۴
مؤيّد اين مطلب ، آن كه : صاحب بهجة الآمال ادّعا نموده :
نام «أحمد بن عثيم» را در مظانّ آن ، از الفهرست ، رجال شيخ ، خلاصة الأقوال و رجال ابن داوود ، پيجويى نمودم و اثرى از آن نيافتم . اين نام را تنها در نقل نجاشى يافتم. ^۵
شاهد بر اشتباه هاى فوق ، نقل بزرگان از نسخه هاى معتبر رجال النجاشى است ، از جمله : نقل صاحب نقد الرجال ، كه بر اساس شواهد ـ كه خواهند آمد ـ چهار نسخه معتبر از كتاب نجاشى را در دست داشته است ، و نيز نقل تمام مؤلّفانى كه در زمينه بحث هاى رجالى ، قطعا از كتاب نجاشى استفاده كرده اند . اينان ، همگى موارد فوق را به همان گونه اى برداشت و نقل نموده اند كه در نسخه هاى كنونى وجود دارد .