خصوصيّات «الفهرست»

الفهرست ، بيش از نهصد نفر از مصنّفان و اصل نويسان را معرّفى كرده است . شيخ طوسى رحمه اللهمحدوده معرّفى اين افراد را «أصحابنا» ذكر نموده كه با تتبّع در كتاب ، روشن مى گردد كه مراد وى از «أصحابنا» ، شيعه به معناى عام (فراگيرنده مذاهب مختلف آن) و آن دسته از غير شيعيانى بوده كه به نفع مذهب شيعه كتاب نگاشته اند .
البتّه شيخ طوسى رحمه اللهدر بيان مذهب افراد ، شيوه خاصّى دارد كه در فصل آينده به تفصيل ، به آن خواهيم پرداخت .

گفتار دوم : نسخه هاى خطّى «الفهرست»

تا كنون در ايران در كتابخانه هايى كه فهرست نسخه هاى خطّى آنها تهيّه شده است ، پنجاه و يك نسخه خطّى و عكسى از الفهرست شناسايى شده است .در زير ، گزارش اين نسخه ها را ارائه مى نماييم :
۱ . نسخه شماره ۲۱۳ اهدايى حكمت به كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه
تهران ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، قرن ۸ و ۹ ق ، رساله اوّل مجموعه . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه تهران : ۲ / ۵۱)
۲ . نسخه شماره ۹۶۵۶ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى به خطّ نَسخ محمّد بن محمّد حسنى بعلى ، شنبه ۱۰ ربيع الأوّل ۹۵۴ق ، ۶۹ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۲۵ / ۳۸)
۳ . نسخه شماره ۸۷۵۶ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب، ۹۶۵ ق، ۱۲۱ برگ. (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى: ۲۲/۲۹۳)
۴ . نسخه شماره ۱۰۴۴ كتابخانه دانشگاه تهران ، به خطّ نَسخ محمّد بن اخى محمّد كاتب ، يكشنبه ۱۱ جمادى ثانى ۹۶۹ ق ، رساله چهارم مجموعه ، ۴۰ برگ (۱۰۲ ـ ۱۴۱) . سابقه : ^۱ عكس شماره ۷۳ كتابخانه محقّق طباطبايى . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشگاه تهران : ۲ / ۶۴۰ ؛ يادنامه محقّق طباطبايى : ۳ / ۱۴۵۰)
۵ . نسخه شماره ۹۷۳۵ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نَسخ ابراهيم بن عطاء اللّه حسينى خوزنى ، ۳ صفر ۹۸۲ ق ، رساله اوّل مجموعه ، ۶۹ برگ (۲ پ ـ ۷۰ پ) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۲۵ / ۸۷)
۶ . نسخه عكسى شماره ۴۳۱ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نَسخ نعمة اللّه بن حمزه عميدى حسينى نجفى ، ۱۷ ربيع الأوّل ۹۸۲ ق ، ۹۱ برگ . (فهرست نسخه هاى عكسى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۱ / ۳۸۱)
۷ . نسخه شماره ۸۰ (۱۶۶۳۴) كتابخانه دانشگاه اصفهان ، به خطّ نَسخ فضل اللّه بن محمّد رجب ، ۹۸۴ ق . سابقه : كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه اصفهان . (نشريه نسخه هاى خطّى : ۱۱ و ۱۲ / ۹۰۹ و ۵ / ۲۰۰)
۸ . نسخه شماره ۶۹۳۹ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نستعليق عبد اللّه بن عبد الحسين شوشترى ، ربيع الثانى ۹۸۷ ق ، رساله اوّل مجموعه ، ۵۰ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۱۸ / ۱۲۶)
۹ . نسخه شماره ۵۱۱۳ كتابخانه مجلس شوراى اسلامى ، به خطّ احمد بن سيّد شرف الدين حسينى حسنى نجفى ، ۹۸۹ ق ، رساله دوم مجموعه ، ۹۳ برگ (۲۰۲ پ ـ ۲۹۴ ر) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى : ۱۵ / ۷۲)
۱۰ . نسخه شماره ۳۷۰۱ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نستعليق صالح بن يوسف بن محمّد اُوالى بحرانى مقشاعى ، ۳ ربيع الأوّل ۹۹۰ ق ، ۱۰۰ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۱۰ / ۱۰۳)
۱۱ . نسخه شماره ۲۹۴۵ كتابخانه دانشگاه تهران ، به خطّ نَسخ حاجى محمّد بن احمد شريف سپاهانى ، ۹۹۲ق ، رساله اوّل مجموعه ، ۹۰ برگ (۱ ـ ۹۰) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشگاه تهران : ۱۰ / ۱۸۲۹)
۱۲ . نسخه شماره ۱۹۳۵ كتابخانه وزيرى ، از اوّلْ افتادگى دارد ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، قرن ۱۰ ق ، ۷۱ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه وزيرى : ۳ / ۱۰۹۹)
۱۳ . نسخه شماره ۲۸۵۷ كتابخانه مجلس شوراى اسلامى ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، ۱۰۱۱ ق ، تكميل شده به وسيله شيخ احسايى در ۱۱۲۱ق ، مقابله و تصحيح شده ، ۱۴۰ برگ (۲۸۰ صفحه) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى : ۱۰ / ۱۸۳)
۱۴ . نسخه شماره ۱۳۵۶۷ كتابخانه مجلس شوراى اسلامى ، به خطّ نَسخ محمّد نظام بن حسين قرشى ساوجى ، ۱۰۱۳ ق ، رساله ششم مجموعه ، ۲۶ برگ (۱۴۸ ر ـ ۱۷۳ ر) . (فهرست نسخه هاى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى : ۳۷ / ۶۶)
۱۵ . نسخه شماره ۱۴۲۹ دانشكده الهيّات مشهد ، به خطّ نَسخ صالح بن محمّد بن عبد اللّه سلامى نجفى ، ۱۰۱۵ ق ، با تصحيح و مقابله ، رساله اوّل مجموعه . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشكده الهيّات مشهد : ۲ / ۵۷۸)
۱۶ . نسخه شماره ۱۴۵۷ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نَسخ محمّد باقر بن على اكبر حسينى ، ۲۲ رمضان المبارك ۱۰۱۶ ق ، رساله اوّل مجموعه ، ۸۵ برگ .
(فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۴ / ۲۴۵)
۱۷ . نسخه شماره ۸۵۵۵ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نَسخ على بن عيد ، ۱۷ ذى قعده ۱۰۲۱ ق ، رساله اوّل مجموعه ، ۶۱ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۲۲ / ۱۲۸)
۱۸ . نسخه بدون شماره كتابخانه دانشكده پزشكى دانشگاه شيراز ، به خطّ سيّد هاشم بن عبد اللّه اوالى دويس حسنى ، ۱۰۳۸ ق ، بلاغ مقابله به وسيله جعفر بن كمال بحرانى (۱۰۳۸ ق) . (ميراث اسلامى ايران : ۱ / ۴۲۹)
۱۹ . نسخه شماره ۴۰ / ۳۳ / ۶۴۹۰ ، آغازْ برابر نمونه ، به خطّ نور الدين محمّد ، غرّه جمادى ثانى ۱۰۵۵ق ، در حاشيه تصحيح و علامت بلاغِ مقابله دارد ، رساله دوم مجموعه ، ۶۴ برگ (۲۸۹ پ ـ ۳۵۳ ر) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه گلپايگانى (رايانه اى / جديد))
۲۰ . نسخه شماره ۴۵۲ اهدايى امام جمعه به كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه تهران ، به خطّ نَسخ احمد بن صالح بن سعيد بن اسجيل حجر ، ۱۰ رمضان المبارك ۱۰۶۶ ق . نسخه شماره ۷۵۲۳۳ كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه تهران ، تصحيح همو ، رساله دوم مجموعه . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه تهران : ۳ / ۶۲)
۲۱ . نسخه شماره ۴۹۱۰ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نَسخ محمّد سعيد بن شيخ امين الدين ، قرن ۱۱ ق ، رساله اوّل مجموعه ، ۱۲۳ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۱۳ / ۹۰)
۲۲ . نسخه شماره ۴۰۶۲ / ع كتابخانه ملّى تهران ، آغازْ برابر نمونه ، به خطّ نستعليق و بدون نام كاتب، قرن۱۱ ق، رساله سوم مجموعه، ۶۳ برگ (۱۶۳پ ـ ۲۲۵پ). (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه ملّى تهران : ۱۷ / ۳۶۸)
۲۳ . نسخه شماره ۵۸۰۵ كتابخانه ملك تهران ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، قرن ۱۱ ق ، ۱۷ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه ملك تهران : ۱ / ۴۰۷)
۲۴ . نسخه شماره ۳۰۷۵ مركز احياء ميراث اسلامى ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، قرن ۱۱ ق ، تصحيح شده ، رساله پنجم مجموعه ، ۷۰ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى مركز احياء ميراث اسلامى : ۸ / مخطوط)
۲۵ . نسخه بدون شماره كتابخانه حسن محمودآبادى (يزد) ، از اوّل و آخرْ افتادگى دارد ، به خطّ نَسخ و بدون نام كتاب ، قرن ۱۰ و ۱۱ ق . (نشريه نسخه هاى خطّى : ۴ / ۴۵۳)
۲۶ . نسخه شماره ۳۲۷۹ مركز احياء ميراث اسلامى ، به خطّ نَسخ تقى الدين بن صدر الدين طالقانى ، قرن ۱۲ ق ، تصحيح شده ، رساله اوّل مجموعه ، ۱۰۱ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى مركز احياء ميراث اسلامى : ۹ / مخطوط)
۲۷ . نسخه شماره ۳۲۷۹ مركز احياء ميراث اسلامى ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، قرن ۱۲ ق ، تصحيح شده ، رساله دوم مجموعه ، ۱۵ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى مركز احياء ميراث اسلامى : ۹ / مخطوط)
۲۸ . نسخه شماره ۱۳۷۹ كتابخانه گوهرشاد مشهد ، از اوّلْ افتادگى دارد ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، قرن ۱۲ ق . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه گوهرشاد مشهد : ۴ / ۱۹۶۶)
۲۹ . نسخه شماره ۶۰۵۸ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، ۱۴ ذى حجّه ۱۲۱۷ ق ، رساله دوم مجموعه ، ۶۸ برگ (۹۷ پ ـ ۱۶۴ پ) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۱۶ / ۶۰)
۳۰ . نسخه بدون شماره كتابخانه اسد اللّه خاكپور (تهران) ، بدون نام كاتب ، ۱۲۲۳ ق . (نشريه نسخه هاى خطّى : ۷ / ۵۶۷)
۳۱ . نسخه شماره ۱۱۲۰ كتابخانه مدرسه فيضيّه قم ، به خطّ نَسخ عبّاس بن محمّد اكبر ، ۱۲۲۸ ق ، رساله دوم مجموعه ، ۵۴ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه مدرسه فيضيّه : ۲ / ۵۸)
۳۲ . نسخه شماره ۲۵۴۸ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نَسخ محمّد جعفر بن محمّد على حائرى ، ۱۲۲۹ ق ، رساله اوّل مجموعه ، ۴۳ برگ (۱ پ ـ ۴۳ ر) .
(فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۷ / ۱۳۰)
۳۳ . نسخه شماره ۱۲۱ / ۲۲ / ۴۴۰۱ كتابخانه آية اللّه گلپايگانى ، آغازْ برابر نمونه ، به خطّ على اكبر بن ابراهيم خوانسارى ، ۱۲۴۱ ق ، رساله سوم مجموعه ، ۷۷ برگ (۱۳۷ پ ـ ۲۱۳ ر) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه گلپايگانى (قديم) : ۲ / ۲۲۶)
۳۴ . نسخه شماره ۵۳۷۴ كتابخانه دانشگاه تهران ، به خطّ نستعليق محمّد مهدى بن محمّد اسماعيل بن حاجى خداداد بن كربلايى اسماعيل استرآبادى ، شعبان ۱۲۴۶ ق ، رساله دوم مجموعه ، ۵۷ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشگاه تهران : ۱۵ / ۴۲۲۵)
۳۵ . نسخه شماره ۵۷۰۳ كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نستعليق و بدون نام كاتب ، ۱۴ رمضان المبارك ۱۲۵۸ ق ، رساله دوم مجموعه ، ۳۳ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى : ۱۵ / ۱۰۵)
۳۶ . نسخه شماره ۸۴۷ كتابخانه دانشگاه تهران ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، ۹ صفر ۱۲۸۴ ق ، ۵۵ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشگاه تهران : ۲ / ۶۳۷)
۳۷ . نسخه شماره ۹۷۹ كتابخانه دانشگاه تهران ، بدون نام كاتب ، قرن ۱۳ ، ۵۸ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشگاه تهران : ۲ / ۶۴۰)
۳۸ . نسخه شماره ۲۵ كتابخانه سيّد احمد زنجانى (قم) ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، ۱۳۰۹ ق ، رساله اوّل مجموعه ، ۵۰ برگ (۱ پ ـ ۵۰ پ) . (آشنايى با چند نسخه خطّى : ۱۹۹)
۳۹ . نسخه شماره ۱۴۹ كتابخانه شيخ حيدر على مؤيّد ، آغازْ برابر نمونه ، به خطّ نَسخ ابراهيم بن سارى ، ۱۸ جمادى ثانى ۱۳۱۵ق ، كاتبْ نسخه را به امر حاجى سيّد محسن نگاشته است ، ۶۹ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه شيخ حيدر على مؤيّد : ۱ / ۱۴۴)
۴۰ . نسخه بدون شماره كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ محمّد باقر بن محمّد جعفر بهارى همدانى ، ۱۳۲۲ ق . (مجلّه ميراث شهاب : ۱۲ / ۱۷)
۴۱ . نسخه شماره ۱۱۰۲ كتابخانه دانشگاه تهران ، به خطّ نَسخ محمّد حسن بن احمد بن محمّد على بن على اكبر گلپايگانى نژاد بروجردى زادگاه ، ۱۳۵۱ ق ، ۱۱۷ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشگاه تهران : ۲ / ۶۴۱)
۴۲ . نسخه شماره ۸۳۴ اهدايى رهبرى به كتابخانه آستان قدس رضوى ، به خطّ سيّد احمد بن محمّد رضا حسينى خوانسارى ، قرن ۱۴ ق ، با تصحيح و مقابله سيّد مصطفى خوانسارى، رساله چهارم مجموعه. (فهرست نسخه هاى خطّى اهدايى رهبرى: ۳۰۰)
۴۳ . نسخه شماره ۱۱۵ كتابخانه فاضل خوانسارى ، بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، رساله سوم مجموعه ، ۷۴ برگ (۸۴ پ ـ ۱۵۷ پ) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه فاضل خوانسارى : ۱ / ۸۳)
۴۴ . نسخه بدون شماره كتابخانه آية اللّه مرعشى نجفى ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، رساله اوّل مجموعه . (مجلّه ميراث شهاب : ۲۰ / ۱۳)
۴۵ . نسخه شماره ۷۰۷ مجموعه طباطبايى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى ، افتادگى دارد ، بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، رساله دوم مجموعه ، ۱۵۹ برگ (۲۹۲ ـ ۳۵۰ ر) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه مجلس شوراى اسلامى)
۴۶ . نسخه شماره ۱۵۸ ـ ج كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه تهران ، بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، رساله دوم مجموعه ، ۷۶ برگ (۱۱۷ ر ـ ۱۹۲ ر) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه تهران : ۱ / ۳۷۵)
۴۷ . نسخه شماره ۲۳ ـ د كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه تهران ، از اوّلْ افتادگى دارد ، بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، رساله دوم مجموعه ، ۹۵ برگ (۱۰ ر ـ ۱۰۴ پ) . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه دانشكده ادبيّات دانشگاه تهران : ۱ / ۳۷۵)
۴۸ . نسخه شماره ۶۲۴ كتابخانه مسجد اعظم قم ، از آغازْ افتادگى دارد ، آغاز : و التخريج و هل يعوّل على روايته أو لا و أُبيّن عن اعتقاده ، بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، رساله اوّل مجموعه ، ۷۰ برگ (۲ ر ـ ۷۱ پ) . (فهرست نسخه هاى خطّى مسجد اعظم (قديم) : ۴۶۴)
۴۹ . نسخه شماره ۲۳۳۰ مركز احياء ميراث اسلامى ، آغازْ برابر نمونه ، به خطّ نَسخ و بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، رساله اوّل مجموعه ، ۴۵ برگ (۱ پ ـ ۴۵ ر) . (فهرست نسخه هاى خطّى مركز احياء ميراث اسلامى : ۶ / مخطوط)
۵۰ . نسخه شماره ۴۰۵ كتابخانه مدرسه مروى (تهران) ، بدون نام كاتب ، بدون تاريخ كتابت ، رساله اوّل مجموعه . (فهرست نسخه هاى خطّى مدرسه مروى : ۲۸۰)
۵۱ . نسخه شماره ۱۶۰۴ كتابخانه مدرسه فيضيّه قم ، به خطّ نَسخ نعمة اللّه بن حمزه عميدى حسينى نجفى ، بدون تاريخ كتابت ، رساله اوّل مجموعه ، ۹۰ برگ . (فهرست نسخه هاى خطّى كتابخانه مدرسه فيضيّه : ۲ / ۱۰۶)