فصل چهارم : آراى رجالى نجاشى

گفتار اوّل : توثيقات عام

برخى تعبيرات نجاشى در ضمن شرح حال ها ، منشأ نظريّه هايى در زمينه «توثيق رجال» شده است . از جمله اين نظريّه ها ، نظريّه اى است كه با عنوان «توثيق عام» ياد مى شود . توثيق عام ، به توثيقى مى گويند كه در آن ، جمعى با يك عنوان كلّى ، توثيق مى شوند ؛ زيرا عنوان كلّى ، بر مصاديق متعدّدى قابل انطباق است .
توثيقات عامّى كه در رجال النجاشى آمده اند ، عبارت اند از :

۱ . توثيق مشايخ نجاشى

عدّه اى از رجاليان بزرگ با استفاده از برخى قراين موجود در تعبيرات نجاشى ، نظريّه كلّى «وثاقت مشايخ (اساتيد) نجاشى» را طرح نموده و پذيرفته اند .
برخى سابقه اين نظريّه را به عصر علاّمه حلّى رسانده اند؛ زيرا علاّمه پس از نقل عبارت نجاشى درباره احمد بن محمّد معروف به ابن جُندى (إنّه أُستاذنا ـ رحمه اللّه ـ ألحقنا بالشيوخ فى زمانه) ^۱ مى گويد :
و ليس هذا نصّا فى تعديله . ^۲
توضيح ، آن كه : علاّمه حلّى ، اين عبارت را در مقام ردّ «استفاده توثيق ابن جُندى از عبارت نجاشى» گفته است و اين ، خود نشانگر وجود نظريّه «وثاقت مشايخ نجاشى» در آن عصر است .
پس از علاّمه ، ملاّ نظام الدين قرشى (م بعد ۱۰۳۸ ق) در كتاب نظام الأقوال ، در مقام تعديل على بن احمد بن ابى جيد ، گفته است :
از دلايل عدالت وى ، آن است كه نجاشى ـ طاب ثراه ـ از وى روايت كرده است و نجاشى از روايت كردن بدون واسطه از ضعيفان ، بسيار دورى مى نموده است ، چنان كه خودِ وى در شرح حال محمّد بن عبد اللّه بن محمّد بن بهلول ، به اين مطلب تصريح كرده است .
بلكه وى از روايت كردن ثقه از ضعيف ، اظهار تعجّب كرده است، چنان كه در شرح حال جعفر بن محمّد بن مالك بن على بن سابور گفته است :
«او در نقل حديث ، ضعيف است . احمد بن حسين گفت : او بسيار حديث جعل مى كرد و از افراد مجهول ، روايت مى نمود . از كسى شنيدم كه مى گفت : او فاسدمذهب و فاسدروايت بوده است . و نمى دانم چگونه استاد ماهر و معتمد ما، ابو على بن همّام ، و [ديگر ]استاد بزرگوار و معتمد ما ، ابو غالب زرارى ، ـ رحمهما اللّه ـ از او روايت كرده اند !» ^۳ . ^۴
نخستين كسى كه به تفصيل ، به بحث از اين نظريّه پرداخته و ادلّه و مبانى آن را به خوبى جمع آورى و بررسى نموده ، علاّمه سيّد مهدى بحر العلوم (م ۱۲۱۲ ق) است . وى در شرح حال نجاشى ، نظريّه فوق را اين گونه مطرح مى كند :
نجاشى ، جماعتى از بزرگان طبقه پيش از خود را درك كرد و از آنان به جهت ضعيف بودن و يا فساد مذهب ، روايت نكرد. ^۵
سيّد بحر العلوم ، سپس ادلّه احتراز و دورى نجاشى از ضعيفان و متّهمان را
شاهدى براى صحّت ساير طرق و اسناد گرفته ، پس از ذكر شواهدى مى گويد :
از همه اين نكات استفاده مى شود كه نجاشى ، به شدّت ، از ضعيفان و متّهمان، دورى مى كرده است . نيز اين مطلب ، روشن مى گردد كه او به تمام مشايخى كه از آنها نقل كرده، اعتماد و وثوق داشته و مذهب و روايات آنان را خالى از اشكال و ضعف مى دانسته است.
وى سپس گفته است :
اين ، يك قاعده بسيار مفيد در مباحث رجالى است و بايد مورد نظر قرار بگيرد و حفظ بشود . ^۶