87
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

از روایات، موضوع قناعت، قابل استفاده است. در روایات تفسیری‌ای که گذشت، «آنچه از دنیا نصیب انسان شده»، موضوع قرار گرفته بود. در برخی دیگر از آنها، «روزیِ خدا»،۱ «مال اندک»۲ و «مال کافی»،۳ موضوع قرار گرفته است.

1.. فَقالَ لَهُ زَیدُ بنُ صوحانَ العَبدِی: یا أمیرَ المُؤمِنینَ! أیُّ سُلطانٍ أغلَبُ وأقوى؟ قالَ: فَأَیُّ القُنوعِ أفضَلُ؟ قالَ: القانِعُ بِما أعطاهُ اللّه عز و جل (كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۱، ح۵۸۳۳؛ معانی الأخبار، ص۱۹۸، ح۴).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: یا عَلِی، ینبَغی أن یكونَ فِی المُؤمِنِ ثَمانُ خِصالٍ: وَقارٌ عِندَ الهَزاهِزِ، وصَبرٌ عِندَ البَلاءِ، و شُكرٌ عِندَ الرَّخاءِ، و قُنوعٌ بِما رَزَقَهُ اللّه عز و جل، لا یظلِمُ الأَعداءَ، ولا یتَحامَلُ عَلَى الأَصدِقاءِ، بَدَنُهُ مِنهُ فی تَعَبٍ، وَ النّاسُ مِنهُ فی راحَةٍ (كتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۵۴، ح۵۷۶۲).

2.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: اِبْنَ آدَمَ عِنْدَكَ [مَا] یكْفِیكَ وَأَنْتَ تَطْلُبُ مَا یطْغِیكَ. ابْنَ آدَمَ لَا بِقَلِیلٍ تَقْنَعُ، وَلَا مِنْ كَثِیرٍ تَشْبَعُ (مسند الشهاب، ج۱، ص۳۶۱، ح۶۱۸؛ كنز الفوائد، ص۱۶؛ أعلام الدین، ص۱۷۴).پیامبر صلی الله علیه و اله: قالَ اللّه تَعالَى: ابنَ آدَم، یؤتى‏ كُلَّ یومٍ بِرِزقِكَ وأنتَ تَحزَنُ، وینقُصُ كُلَّ یومٍ مِن عُمُرِكَ وأنتَ تَفرَحُ، أنتَ فیما یكفیكَ وتَطلُبُ ما یطغیكَ‏، لا بِقَلیلٍ تَقنَعُ، ولا مِن كَثیرٍ تَشبَعُ (أعلام الدین، ص۳۳۷؛ بحار الأنوار، ج۷۷، ص۱۸۰، ح۱۷).امام علی علیه السلام: مَن لم یقنِعْهُ الیسیرُ لم ینفَعْهُ الكَثیرُ (بحار الأنوار، ج۷۸، ص۷۱، ح۳۳).امام علی علیه السلام: ما أحسَنَ بالإنسانِ أن یقنَعَ بالقَلیلِ ویجودَ بالجَزیلِ! (غرر الحكم، ح۹۶۶۰).امام علی علیه السلام: كیفَ یستَطیعُ صَلاحَ نفسِهِ مَن لا یقنَعُ بالقَلیلِ؟! (غرر الحكم، ح۶۹۷۹).

3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: طُوبى لِمَنْ هُدِی إِلَى الْإسْلَامِ، وَكَانَ عَیشُهُ كَفَافاً وَقَنِعَ بِهِ (مسند الشهاب، ج۱، ص۳۶۱، ح۶۱۶ و ۶۱۷؛ الكافی، ج۲، ص۱۴۰، ح۲).امام على علیه السلام: فی ذِكرِ خَبّابِ بنِ الأرَتِّ ـ: یرحَمُ اللّه خَبّابَ بنَ الأرَتِّ، فلقد أسلَمَ راغِباً، و هاجَرَ طائعاً، و قَنِعَ بالكَفافِ، و رَضِی عنِ اللّه، و عاشَ مُجاهِدا (نهج البلاغة، حکمت ۴۳).امام على علیه السلام: طوبى لِمَن ذَكَرَ المَعادَ، و عَمِلَ للحِسابِ، و قَنِعَ بالكَفافِ، و رَضِی عنِ اللّه (نهج البلاغة، حکمت ۴۴).امام کاظم علیه السلام: ولا مال أنفع مِن القنوع بالیسیر المجزی (الكافی، ج۸، ص۲۴۴، ح۳۳۸؛ علل الشرائع، ح۵۵۹؛ الاختصاص، ح۲۲۷، بحار الأنوار، ج۶۶، ص۴۰، ح۹۳).امام کاظم علیه السلام: یا هِشامُ، مَن أرادَ الغِنى‏ بلا مالٍ، وراحَةَ القَلبِ مِن الحَسَدِ، والسَّلامَةَ فی الدِّینِ ؛ فلْیتَضَرَّعْ إلَى اللّه عَزَّوجلَّ فی مَسألَتِهِ بأن یكَمِّلَ عَقلَهُ، فمَن عَقَلَ قَنَعَ بما یكفیهِ، ومَن قَنَعَ بما یكفیهِ استَغنى‏، ومَن لَم یقنَعْ بما یكفیهِ لَم یدرِكِ الغِنى‏ أبداً (الكافی، ج۱، ص۱۸، ح۱۲).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
86

صادق علیه السلام در روایتی، شخص قانع را کسی می‌داند که از آنچه به او داده می‌شود، راضی باشد و خشم نگیرد و چهره‌اش را درهم نکشد.۱ در این روایت، صریحاً در تفسیر قناعت، به رضایتمندی اشاره شده است. از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله نیز نقل شده که از جبرئیل تفسیر قناعت را پرسیدند و وی در جواب، آن را: «قانع شدن به کم و به آنچه از دنیا نصیب انسان شده، و به شکر نسبت به آن» تفسیر می‌کند.۲

در این تفسیر، ماهیت قناعت تعریف نشده و بیشتر به آن چیزی که انسان باید از آن قانع باشد، پرداخته شده که البته همین، می‌تواند بخشی از تعریف را مشخص سازد و آن این که انسان قانع، زیاده نمی‌خواهد.

برخی دیگر از روایات، صریحاً به تفسیر نپرداخته‌اند؛ امّا نشانه‌هایی از تعریف را در آنها می‌توان یافت. در این دسته از روایات، گاه ضدّ قناعت، مشخص شده است. در روایت جنود عقل و جهل، ضدّ قناعت، حرص دانسته شده است. ۳ پیامبر خدا صلی الله علیه و اله نیز یکی از ویژگی‌های مؤمن را «قناعت داشتن نسبت به آنچه مال اوست و ادّعای نداشتن نسبت به آنچه مال او نیست»، دانسته‌ است.۴ این، نشان می‌دهد که قناعت یعنی بسنده کردن به آنچه روزیِ انسان است و ادّعای بیشتر نداشتن. گاه در این دسته

1.. القانع الذی یرضی بما اعطیته و لایسخط و لا یكلح و لایلوی شدقه غضبا (الكافی، ج۴، ص۴۹۹، ح۲).

2.. یا جبرئیل فما تفسیر القناعه قال یقنع بما یصیب من الدنیا یقنع بالقلیل و یشكر الیسیر (معانی الأخبار، ص۲۶۱).

3.. الكافی، ج۱، ص۲۲، ح۱۴؛ الخصال، ص۵۹۰، ح۱۳.

4.. وإنَّ المُؤمِنَ مِن عِبادِ اللّه ... قانِعا بَالَّذی لَهُ، لا یدَّعی ما لَیسَ لَهُ، ولا یجمَعُ فِی الغَیظِ، ولا یغلِبُهُ الشُّحُّ عَن مَعروفٍ یریدُهُ (نوادر الاُصول، ج۲، ص۲۶۲).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41552
صفحه از 223
پرینت  ارسال به