83
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

ارمغان می‌آورد. موارد مطرح شده در متون اسلامی، بیش از اینهاست. آنچه مهم است، این که به تناسب متعلق و موضوع آن، تنوع زیاد پیدا می‌کند و شاید بتوان گفت که این نوع از شناخت می‌تواند و بلکه باید همه ابعاد زندگی انسان را پوشش دهد. چنین شناختی که علاوه بر آنچه در تعریف گذشت، فراگیر نیز هست، جزئی از مکارم اخلاق به شمار می‌رود.

۲. قناعت

قناعت، صفتی اخلاقی است که در میان این صفات، از جایگاه نسبتاً رفیعی برخوردار است و این رفعت را می‌توان از حدیث مکارم الأخلاق یا احادیثی که قناعت را جزء صفات مؤمنین و موقنین بر شمرده‌اند، استنباط نمود. البته جنس این صفت تا حدودی با صفات دیگر تفاوت دارد و به حوزه مسائل مالی باز می‌گردد. در ادامه، این صفت را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

قناعت در لغت

ابن فارس برای قناعت، دو ریشه، بیان می‌کند که یکی از آنها «الاقبال علی الشیء» است؛ یعنی روی آوردن به چیزی؛ و گاه به معنای دست به دعا بلند کردن است که ریشه در اقبال فرد به چیزی دارد که به سمتش دست بلند کرده؛ و گاه به معنای گردن کشیدن شتر برای آب خوردن؛ و گاه


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
82

و یقین به معاد، کوتاهی آرزو و عمل صالح۱ و آمادگی برای کوچ کردن را،۲ یقین به رازق بودن خداوند، قناعت را،۳ یقین به مرگ، تعدیل بدمستی را، یقین به تقدیر، نفی حزن و اندوه را، و یقین به دگرگونی دنیا، نفی اطمینان به آن را،۴ یقین به قیامت، نفی ستم کردن را،۵ یقین به دوزخ، کاستن از خنده‌های غافلانه را،۶ و یقین به بهشت، عمل صالح را۷۷به

1.. پیامبر صلی الله علیه و اله: مَن عَلِمَ أنَّهُ یفارِقُ الأَحبابَ، ویسكُنُ التُّرابَ، ویواجَهُ بِالحِسابِ ؛ كانَ حَرِیا بِقَطعِ الأَمَلِ وحُسنِ العَمَلِ (إرشاد القلوب، ص۴۸، كنز الفوائد، ج۱، ص۳۵۱، عن السكونی عن الإمام الصادق عن آبائه عن الإمام علی علیهم السّلام، با سند مشابه؛ بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۶۷، ح۳۱؛ شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۲۶۸، ح۱۰۷، عن الإمام علی علیه السلام.

2.. امام علی علیه السلام: من أیقن بالنقلة تأهب للرحیل (غرر الحکم، ح۷۹۵۵).

3.. عن أبی عبداللّه عن آبائه عن علی علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و اله: إنّ من الیقین أنْ لا تَرضوا الناس بسخط اللّه، ولا تَحمدوهم على ما رزقكم اللّه، ولا تَذمّوهم على ما لم یؤتكم اللّه، إنّ الرزق لا یجُرُّه حرصُ حریصٍ ولا یردّه كراهةُ كارِهٍ، ولو أنّ أحدكم فرَّ من رزقه ـ كما یفِرُّ من الموت ـ لكان رزقه أشدّ له طلبا، وأسرع إدراكا من الموت، إنّ اللّه تعالى جعل الرَّوحَ والراحةَ فی الیقین والرضى، وجعل الهمّ والحزنَ فی الشكّ والسخط (الكافی، ج۲، ص۵۷، ح۲، بحار الأنوار، ج۶۷ ، ص۱۷۱، ح۲۲).

4.. عَنْ عَلِی بْنِ أَسْبَاطٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا علیه السلام یقُولُ: «كَانَ فِی الْكَنْزِ الَّذِی قَالَ اللّه عَزَّ وَجَلَّ: (وَ كانَ تَحْتَهُ كَنْزٌ لَهُما) كَانَ فِیهِ: بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، عَجِبْتُ لِمَنْ أَیقَنَ بِالْمَوْتِ كَیفَ یفْرَحُ، وَعَجِبْتُ لِمَنْ أَیقَنَ بِالْقَدَرِ كَیفَ یحْزَنُ، عَجِبْتُ لِمَنْ رَأَى الدُّنْیا وَتَقَلُّبَهَا بِأَهْلِهَا كَیفَ یرْكَنُ إِلَیهَا، وَینْبَغِی لِمَنْ عَقَلَ عَنِ اللّه أَنْ لَا یتَّهِمَ اللّه فِی قَضَائِهِ، وَلَا یسْتَبْطِئَهُ فِی رِزْقِهِ». فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، أُرِیدُ أَنْ أَكْتُبَهُ، قَالَ: فَضَرَبَ وَاللّه یدَهُ إِلَى الدَّوَاةِ لِیضَعَهَا بَینَ یدَی، فَتَنَاوَلْتُ یدَهُ، فَقَبَّلْتُهَا، وَأَخَذْتُ الدَّوَاةَ، فَكَتَبْتُهُ (الکافی، ج۳، ص۱۵۳).امام حسین علیه السلام: وُجِدَ لَوحٌ تَحتَ حائطِ مَدینةٍ مِن المَدائنِ، فیه مَكتوبٌ: أنا اللّه لا إلهَ إلّا أنا، ومحمّدٌ نَبِیی، وعَجِبْتُ لِمَنْ أیقَنَ بالمَوتِ كیفَ یفْرَحُ ؟! وعَجِبْتُ لِمَن أیقَنَ بالقَدَرِ كیفَ یحْزَنُ ؟! (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۴۴، ح۱۵۸).

5.. امام صادق علیه السلام: عَجَبٌ لِمَن أیقَنَ أنَّ البَعثَ حَقٌّ كَیفَ یظلِمُ (علل الشرائع، ص۶۲، ح۱، عن محمّد بن عمارة؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۲۸۸، ح۴).

6.. عن أبی ذر: قُلتُ: یا رَسولَ اللّه‏ِ ! فَما كانَت صُحُفُ موسى علیه السلام؟ قالَ: كانَت عِبَرا كُلُّها: عَجِبتُ لِمَن أیقَنَ بِالمَوتِ لِمَ یفرَحُ؟! ولِمَن أیقَنَ بِالنّارِ لِمَ یضحَكُ ؟! (معانی الأخبار، ص۳۳۴، ح۱، الأمالی، طوسی، ص۵۴۰، ح۱۱۶۳؛ مكارم الأخلاق، ج۲، ص۳۸۳، ح۲۶۶۱، با عبارت مشابه؛ بحار الأنوار، ج۱۲، ص۷۱، ح۱۴؛ صحیح ابن حبّان، ج۲، ص۷۸، ح۳۶۱؛ موارد الظمآن، ص۵۳، ح۹۴؛ حلیة الأولیاء، ج۱، ص۱۶۷؛ كنز العمّال، ج۱۶، ص۱۳۱، ح۴۴۱۵۸).

7.. عجبت لِمَن أیقن بالجنّة كیف لا یعمل الحَسَنات! (كنز العمال، ج۱۵، ص۹۳۷، ح۴۳۶۱۰).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41547
صفحه از 223
پرینت  ارسال به