روایت سوم

امّا سومین روایت از روایات مکارم اخلاق عام، روایتی است از امام صادق علیه السلام به این مضمون:

۰.جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیّ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ۷ أَ لَا أُحَدِّثُكَ بِمَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ قُلْتُ بَلَى قَالَ الصَّفْحُ عَنِ النَّاسِ وَ مُؤَاسَاةُ الرَّجُلِ‏ أَخَاهُ فِي مَالِهِ وَ ذِكْرُ اللَّهِ كَثِيراً.^۱

در این روایت، سه صفت مطرح شده که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

۱. الصفح عن الناس

موضوع این صفت نیز اشتباهات دیگران است. خلیل، صفح را به معنای جَنب و کنار می‌داند و کاربرد آن در گناه را به معنای عفو دانسته است.^۲ ابن درید،^۳ ازهری،^۴ و صاحب بن عبّاد^۵ نیز همین معنا را آورده‌اند. ابن فارس، ریشه اصلی آن را عرض و پهنا می‌داند که در کاربردهای گوناگون، معنای متفاوتی خواهد داشت. لذا کاربرد آن در گناه به معنای رو برگرداندن از آن است.^۶ بنا بر این، تفاوتی میان این

بلای خانمان‌سوزند ـ می‌زداید و از این راه، صفا و صمیمیت را به زندگی برمی‌گرداند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نیز سفارش می‌کند که از یکدیگر درگذرید تا کینه‌های میان شما از بین برود.^۱

از آنچه گذشت معلوم می‌شود که اشتباه، از پدیده‌های غیرقابل انکار و اجتناب‌ناپذیر زندگی است. لذا یکی از مکارم اخلاقی، گذشت از همسر در برابر احقاق حق یا انتقام است.

تحلیل نهایی صفات

این روایت، سه فضیلت را مطرح کرد که در متون پیشین، مطرح نشده بودند: یکی کمک به کسی که کمک نکرده است، دیگری ارتباط با کسی که قطع رابطه کرده است و سومی گذشت از کسی که ظلم کرده است. هر سه مورد به نوعی، واکنش کریمانه به سه موقعیت بد و منفی را بیان می‌کنند که عبارت‌اند از: محروم ساختن، قطع رابطه کردن و ظلم کردن. شاید وجه کرامت این سه در این باشد که فرد می‌تواند مقابله به مثل کند؛ امّا با یک پلّه فراتر رفتن، واکنشی کریمانه و فضیلت‌مدارانه نشان می‌دهد. نکته دیگر، این که شاید بتوان گفت که مانند روایت پیشین، دو مورد از این سه مورد، به نوعی به رفتارهای اجتماعی مربوط‌اند، و یک مورد(عفو) به صفت پایدارتر و ریشه‌ای‌تری مربوط است؛ همان گونه که در حیا این گونه بود. در مجموع این سه مورد، سه حوزه رفتارهای منفی دیگران را شامل می‌شود و نوع رفتار کرامت را در آنها نشان می‌دهد.