کسب تکلیف کرده بودند، از مقابله به مثل برحذر داشتند.^۱ این، اقدامی بالادستانه است و شاید به همین جهت، مکرمت اخلاقی دانسته شده است. این مکرمت اخلاقی، موجب جلب کمک از سوی خداوند و آسانیِ حساب قیامت می‌شود. با وجود این صفت، کمک به دیگران و رفع نیاز نیازمندان، قطع نمی‌شود.

۲. تصل من قطعک

این صفت، به روابط خویشاوندی مربوط است. پیش‌تر گذشت که یکی از مکارم اخلاق، ارتباط با خویشاوندان است؛ امّا این حدیث، به کسانی مربوط می‌شود که رابطه را قطع کرده‌اند. با اینان چه باید کرد؟ بر اساس این روایت، کرامت اخلاقی این است که از مقابله به مثل خودداری گردد و با آنان ارتباط برقرار شود. این نیز یک اقدام بالادستانه است و شاید به همین جهت، جزء مکارم اخلاق قرار گرفته است؛ چرا که فرد باید از خودگذشتگی بیشتری داشته باشد.

۳. تعفو عمن ظلمک

این صفت، به بدی و ظلم در حق دیگران مربوط است. پیش‌تر بیان کردیم که یکی از حوزه‌های روابط اجتماعی، احسان به دیگران است که کرامت

می‌شود و تنها صفت «حیا» است که به نظر، بنیادی‌تر و اساسی‌تر می‌رسد و الزاماً اختصاص به حوزه خاصی ندارد؛ بلکه صفتی ریشه‌ای است که می‌تواند در امور اجتماعی، منشأ صفات مثبت و سازنده گردد.

روایت دوم

روایت دوم، حدیثی است که کتاب الخصال از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نقل می‌کند:

۰.يَا عَلِیّ ثَلَاثُ خِصَالٍ مِنْ مَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ تُعْطِي مَنْ حَرَمَكَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ‏ ظَلَمَكَ‏.^۱

در این روایت، تنها سه صفت بیان شده‌اند که در دیگر احایث وجود ندارند. در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:

۱. تعطی من حرمک

این صفت، به حوزه نیازها مربوط است. در حدیث پیش گذشت که در برابر نیازمندان باید اهل اعطا و اطعام بود؛ امّا اگر چنین اتفاقی نیفتاد و کسی کمک نکرد، چه باید کرد؟ فرض کنید فردی قبلاً نیازمند شده و کسی که می‌توانسته به او کمک کند، از کمک، خودداری کرده است و اکنون خود آن شخصی که پیش از این دارا بوده، نیازمند شده است. مکرمت اخلاقی این است که فرد اوّل، از کمک به او خودداری نکند. مقابله به مثل در این گونه موارد، فرد را مانند فرد اوّل خواهد کرد. لذا پیامبر خدا صلی الله علیه و اله یکی از اصحابشان را که از ایشان در باره همین موضوع