میکنند.۱ یکی از آداب مصاحبت و همراهی، این است که انسان هنگام جدا شدن، چند قدمی با همراه خود حرکت کند. این اقدام چنان تأثیرگذار است که وقتی امام علی علیه السلام در مسیری آن را برای یکی از اهل ذمّه رعایت کردند، وی مسلمان شد!۲
تحلیل نهایی صفات
همان گونه که گذشت، در روایت نخست از روایات مکارم الأخلاق عام، ده صفت را بیان کردیم که عبارت بودند از: صدق الیأس، صدق اللسان، أداء الأمانة، صلة الرحم، إقراء الضیف، إطعام السائل، المکافأة علی الصنایع، التذمّم للجار، و التذمّم للصاحب و الحیاء. پیشتر در باره صدق اللسان و أداء الأمانة و حیا، سخن گفته بودیم و در این جا نیز هفت مورد باقیمانده را بررسی کردیم. از آنچه در تحلیل این صفات گذشت، به دست آمد که صداقت، به حوزه زبان مربوط بوده و به معنای هماهنگی زبان با واقعیتهاست. وجود این صفت، اعتماد را افزایش میدهد و جریان امور را بر موضع درست، هدایت میکند.
1.. عن عمار بن مروان قال: أوصانی أبو عبد اللّه علیه السلام فقال: أوصیك بتقوى اللّه وأداء الأمانة وصدق الحدیث وحسن الصحابة لمن صحبت ولا قوة إلا باللّه (همانجا).
2.. عن مسعدة بن صدقة، عن أبی عبد اللّه، عن آبائه علیهم السّلام أن أمیر المؤمنین علیه السلام صاحب رجلا ذمیا فقال له الذمی أین ترید یا عبد اللّه؟ فقال: أرید الكوفة فلما عدل الطریق بالذمی عدل معه أمیر المؤمنین علیه السلام فقال له الذمی: ألست زعمت أنك ترید الكوفة؟ فقال له: بلى فقال له الذمی: فقد تركت الطریق؟ فقال له: قد علمت، قال: فلم عدلت معی وقد علمت ذلك؟ فقال له أمیر المؤمنین علیه السلام: هذا من تمام حسن الصحبة أن یشیع الرجل صاحبه هنیئة إذا فارقه وكذلك أمرنا نبینا صلی الله علیه و اله فقال له الذمی: هكذا قال؟ قال: نعم، قال الذمی: لا جرم إنما تبعه من تبعه لأفعاله الكریمة فأنا اشهد أنی على دینك ورجع الذمی مع أمیر المؤمنین علیه السلام فلما عرفه أسلم (الکافی، ج۲، ص۶۷۰؛ قرب الاسناد، ص۱۱).