185
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

که چگونگی تعامل با آن، نقش زیادی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: آبادانی جوامع، طولانی شدن عمرها،۱ و افزایش روزی.۲ به همین جهت، یکی از مکارم اخلاق، رعایت حال همسایه قرار داده شده است.

۷. التذمّم للصاحب

یکی از ابعاد زندگی انسان، «همراه شدن» با دیگران است. رعایت بهترین اخلاق در این حوزه، از اموری است که در زندگی فردی و اجتماعی تأثیر بسیار دارد.

پیش‌تر در باره واژه تذمّم سخن گفتیم. امّا «صاحب» از ریشه «صحب» به معنای همراه و ملازم است.۳ بودن با کسی در یک مسیر را «صحبت» می‌گویند. بنا بر این، التذمّم للصاحب، به معنای دفع زیان از همراه به خاطر ایمنی از سرزنش دیگران است.۴ این مکرمت اخلاقی با مورد پیشین

1.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: حُسْنُ الْجِوَارِ یعْمُرُ الدِّیارَ، وَ ینْسِئُ فِی الْأَعْمَارِ (الکافی، ج۲، ص۶۶۸، ح۱۰).

2.. امام باقر علیه السلام: صلة الارحام وحسن الجوار زیادة فی الأموال (صحیفة الامام الرضا علیه السلام، ص۲۶۰، ح۱۹۷).امام صادق علیه السلام: حسن الجوار یزید فی الرزق (الکافی، ج۲، ص۶۶۶، ح۳).

3.. صحب: أصل واحد یدلّ على مقارنة شی‏ء و مقاربته، من ذلك الصاحب و الجمع الصحب، كما یقال راكب و ركب، و من الباب أصحب فلان، إذا انقاد. و أصحب الرجل إذا بلغ ابنه، و كلّ شی‏ء لازم شیئا فقد استصحبه، و یقال للأدیم إذا ترك علیه شعره مصحب (معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۳۳۶).

4.. ر. ک: بحار الأنوار، ج۶۷، ص۳۷۱.فی الحَدِیث: " من خِلال المَكارِم التَّذَمُّمُ لِلصَّاحِب " هو أن یحْفَظ ذِمامَه، ویطْرَح عن نَفْسِه ذَمَّ النَّاس له إن لم یحْفَظْه. والذِّمامَةُ: الحَیاءُ والإِشْفاقُ من الذَّمِّ واللَّومِ (تاج العروس، ج۱۶، ص۲۲۶).فی الحدیث: خلال المكارم كذا وكذا و التذمم للصاحب هو أن یحفظ ذمامه ویطرح عن نفسه ذم الناس له إن لم یحفظه. وفی حدیث موسى والخضر، علیهما السلام: أخذته من صاحبه ذمامة أی حیاء وإشفاق من الذم واللوم (لسان العرب، ج۱۲، ص۲۲۲).فی الحدیث من خلال المكارم التذمم للصاحب وهو أن یحفظ ذمامة ویطرح عن نفسه ذم الناس إن لم یحفظ ذلك (غریب الحدیث، ابن جوزی، ج۱، ص۳۶۵).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
184

زیادی مطرح شده که در این مجال نمی‌توان به آنها پرداخت. برای نمونه، پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله از: کمک کردن در هنگام یاری‌طلبی، قرض دادن هنگام درخواست قرض، دادن امکانات هنگام فقر، به عیادت رفتن هنگام بیماری، تبریک‌گویی هنگام خوشی، تسلیت‌گویی هنگام مصیبت، تشییع جنازه پس از مرگ، بالاتر نبردن ساختمان، آزار نرساندن با بوی نامطبوع، هدیه دادن میوه خریداری شده، و... به عنوان حقوق همسایه نام برده‌اند و تأکید کرده‌اند که جز اندکی از مردم ـ که مشمول رحمت الهی هستند ـ، حقّ همسایه را رعایت نمی‌کنند.۱ بویژه این که با صِرف کمک کردن و یا اذیت نکردن، حقّ همسایه ادا نمی‌شود؛ بلکه باید نسبت به آزار وی نیز بردبار بود.۲

خلاصه این که همسایه و همسایگی، یکی از ابعاد مهمّ زندگی است

1.. عن عمرو بن شعیب عن أبیه عن جده أن رسول اللّه صلی الله علیه و اله قال من أغلق بابه دون جاره مخافة على أهله وماله فلیس ذاك بمؤمن ولیس بمؤمن من لم یأمن جاره بوائقه أتدری ما حق الجار إذا استعانك أعنته وإذا استقرضك أقرضته وإذا افتقر عدت علیه وإذا مرض عدته وإذا أصابه خیر هنأته وإذا أصابته مصیبة عزیته وإذا مات اتبعت ۱ جنازته ولا تستطیل علیه بالبناء تحجب عنه الریح إلا بإذنه ولا تؤذیه بقتار قدرك إلا أن تغرف له منها وإن اشتریت فاكهة فاهد له فإن لم تفعل فأدخلها سرا ولا یخرج بها ولدك لیغیظ بها ولده أتدرون ما حق الجار والذی نفسی بیده ما یبلغ حق الجار إلا قلیلا ممن رحم اللّه فما زال یوصیهم بالجار حتى ظنوا أنه سیورثه (شعب الایمان، ج۷، ص۸۳، ح۹۵۶۰).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: هل تدرون ما حق الجار؟ ما تدرون من حق الجار إلا قلیلا ألا لا یؤمن باللّه والیوم الآخر من لا یؤمن جاره بواثقه، وإذا استقرضه ان یقرضه وإذا اصابه خیر هناه، وإذا اصابه شر عزاه، ولا یستطیل علیه فی البناء یحجب عنه الریح إلا باذنه وإذا اشترى فاكهة فلیهد له، وإن لم یهد له فلیدخلها سرا ولا یعطى صبیانه منه الشئ یغایظون صبیانه (روضة الواعظین، ص۴۲۶؛ مشکاة الانوار، ص۳۷۳، ح۱۲۲۱).

2.. عَنْ عَبْدٍ صَالِحٍ علیه السلام، قَالَ: قَالَ: «لَیسَ حُسْنُ الْجِوَارِ كَفَّ الْأَذى، وَ لكِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ صَبْرُكَ عَلَى الْأَذى» (الکافی، ج۲، ص۶۶۸، ح۹).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41235
صفحه از 223
پرینت  ارسال به