181
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

نشانه قدرت فرد است و اگر کسی نسبت به آن اقدام نکند، ناتوان به شمار می‌رود.۱

در باره این موضوع، موارد مهمی در متون دینی گزارش شده که در این مجال نمی‌گنجد. آنچه مهم است این که یکی از مکرمت‌های اخلاقی، پاسخ نیک دادن به خوبی‌های دیگران است.

۶. التذمّم للجار

از دیگر صفات مکارم در این حدیث، چیزی است که تحت عنوان «التذمّم للجار» از آن یاد می‌شود. این صفت، به حوزه محلّ زندگی و مسئله همسایگی مربوط است. در ادامه، به بررسی مختصر این موضوع می‌پردازیم.

معنا

واژه مهم در این تعبیر، «تذمّم» است. تذمّم، از ماده ذمم است و این ماده، ضدّ مدح و حمد۲ و به معنای سرزنش به خاطر بدی است. عهد را هم از این جهت ذمّة می‌گویند که شکستن آن، مایه مذمّت و سرزنش است. ذمام نیز به معنای حرمتی است که بر عهده انسان بوده و شکستن

1.. امام باقر علیه السلام: ان من التضعیف ترک المکافأة (الکافی، ج۶، ص۲۸۴، ح۳).

2.. الذال و المیم فى المضاعف أصلٌ واحد یدلُّ كلُّه على خلافِ الحمد. یقال ذَمَمْتُ فلاناً أذُمُّه، فهو ذمیمٌ و مذموم، إذا كان غیر حمید (معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۳۴۵).الذَّمُّ: نقیض المدح (لسان العرب، ج۱۲، ص۲۲۰).ذَمَمْتُهُ: (أَذُمُّهُ) (ذَمّاً) خِلَافُ مَدَحْتُهُ فَهُوَ (ذَمِیمٌ) و (مَذْمُومٌ) أَىْ غَیرُ مَحْمُودٍ (المصباح المنیر، ج۲، ص۲۲۰).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
180

قرار دارد.۱ گذشته از تفاوت آن با تشکر، نکته دیگر در مفهوم مکافأة، آن است که اگر کسی به همان اندازه نیکی کند، به آن مکافأة، صدق نمی‌کند؛ چرا که کار نفر اوّل، برتری در آغاز دارد، در حالی که کار نفر دوم، پاسخ و جبران است.۲ بنا بر این، در مکافاة، نیاز به اقدامی فراتر است.

خداوند متعال در قرآن کریم تصریح می‌کند که احسان، پاداشی جز احسان ندارد.۳ در روایات معصومان علیهم السّلام تأکید شده که انسان نباید نسبت به خوبی و احسان دیگران، بی‌تفاوت باشد و آن را نادیده بگیرد.۴ این، حقّ فرد نیکوکار است که کار نیک او با کار نیک، پاداش داده شود.۵ از این رو باید نسبت به کسی که نیکی کرده، مقابله به مثل کرد.۶ مقابله به مثل،

1.. عَنْ زُرَارَةَ: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّه علیه السلام، قَالَ: «كَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ـ صَلَوَاتُ اللّه عَلَیهِ ـ یقُولُ: مَنْ صَنَعَ بِمِثْلِ مَا صُنِعَ إِلَیهِ، فَإِنَّمَا كَافَأَهُ، وَمَنْ أَضْعَفَهُ، كَانَ شَكُوراً (الکافی، ج۴، ص۲۸، ح۱؛ الخصال، ص۲۵۸، ح۱۳۲).

2.. امام کاظم علیه السلام: یا هشام، قول اللّه: « هَلْ جَزاءُ الاْءِحْسانِ إِلاَّ الاْءِحْسانُ » جرت فی المؤمن والكافر، والبرّ والفاجر. من صنع إلیه معروف فعلیه أن یكافئ به. ولیست المكافأة أن تصنع كما صنع حتّى ترى فضلك. فإن صنعت كما صنع فله الفضل بالابتداء (تحف العقول، ص۳۹۵).

3.. (هل جزاء الاحسان الا الاحسان) (سورۀ الرحمن، آیۀ ۶۰).

4.. أبو إسحاق الهمدانی، عن أبیه، عن أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و اله: ثلاثة من الذنوب تعجل عقوبتها ولا تؤخر إلى الآخرة: عقوق الوالدین، والبغی على الناس، وكفر الاحسان (الأمالی، مفید، ص۲۳۷، ح۱؛ الأمالی، طوسی، ص۱۴، ح۱۷).

5.. امام علی علیه السلام: حَقٌّ على‏ مَن اُنعِمَ علَیهِ أن یحسِنَ مكافَأةَ المُنعِمِ، فإن قَصُرَ عن ذلكَ وُسْعُهُ فعلَیهِ أن یحسِنَ الثَّناءَ، فإن كَلَّ عن ذلكَ لِسانُهُ فعلَیهِ بمَعرِفَةِ النِّعمَةِ ومَحَبَّةِ المُنعِمِ بها، فإن قَصُرَ عن ذلكَ فلَیسَ للنِّعمَةِ بِأهلٍ (الأمالی، طوسی، ص۵۰۱، ح۱۰۹۷).عن القاسم بن محمد بن جعفر العلوی، عن أبیه، عن آبائه عن علی علیهم السّلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و اله: للمسلم على أخیه ثلاثون حقا لا براءة له منها إلا بالأداء أو العفو: ... ویقبل هدیته، ویكافئ صلته، ویشكر نعمته، ویحسن نصرته (کنز الفوائد، ج۱، ص۳۰۶).

6.. قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و اله: من أدّى إلى أحد معروفاً فلیكاف، فإن عجز فلیثنى به فإن لم یفعل فقد كفر النعمة (الجعفریات، ص۱۵۲).عن عائشة: أن النبی صلی الله علیه و اله قال: من أولى معروفا فلیكاف به، فإن لم یستطع فلیشكر، فان لم یستطع فلیذكره فمن ذكره فقد شكره (تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۰۵).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41090
صفحه از 223
پرینت  ارسال به