179
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

مسئله مهم، چگونگی واکنش به این پدیده است. طبق روایت، یکی از حوزه‌هایی که مکرمت اخلاقی در آن، زمینه بروز می‌یابد، همین موقعیت است. در ادامه، به بررسی این موضوع می‌پردازیم تا مشخص شود که مکرمت اخلاقی در این موقعیت، چه اقتضا می‌کند.

مراد از صنائع، کاری است که کسی انجام می‌دهد۱ و در اصطلاح، به کارهای خوب اطلاق می‌شود.۲ در روایات نیز معمولاً به همین معنا به کار رفته است. مکافأة نیز به معنای پاداش و جبران به همانند است.۳ بنا بر این، «المکافأة علی الصنائع» یعنی جبران و مقابله به مثل نسبت به کار خوب دیگران.

در معارف اسلامی، معنای مکافأة، با سپاس‌گزاری متفاوت است. به تشکّر کردن، مقابله به مثل نمی‌گویند. مقابله به مثل وقتی است که فرد، گذشته از تشکّر، کار فرد را جبران نماید؛ البته مکافأة در رتبه بعد از تشکّر

1.. الصاد والنون والعین أصلٌ صحیح واحد، وهو عملُ الشى‏ء صُنْعاً. و امرأة صَنَاعٌ‏ و رجلٌ‏ صَنَعٌ‏، إذا كانا حاذقَین فیما یصنعانه ... والصَّنِیعة: ما اصطنعتَه‏ مِن خیر (معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۳۱۳).

2.. الصُّنْعُ‏: إجادةُ الفعل، فكلّ‏ صُنْعٍ‏ فِعْلٌ، و لیس كلّ فعل‏ صُنْعاً (مفردات الفاظ القرآن، ج۱، ص۴۹۳).

3.. كافَأَهُ‏ على الشی‏ء مُكافأَةً و كِفَاءً: جازاه. تقول: ما لی بهِ قِبَلٌ و لا كِفاءٌ أَی ما لی به طاقةٌ على أَن‏ أُكَافِئَهُ‏ (لسان العرب، ج۱، ص۱۳۹).كفأ: یقال: هذا كُفْ‏ءٌ له، أی: مثله فی الحسب و المال و الحرب. و فی التزویج: الرجل‏ كُفْ‏ءٌ للمرأة. و الجمیع: الأَكْفَاءُ. والمُكَافَأَةُ: مجازاة النعم (العین، ج۵، ص۴۱۴).كف‏ء: الكاف و الفاء و الهمزة أصلانِ یدلُّ أحدُهما على التَّساوِی فی الشَّیئین، ویدلُّ الآخر على المَیل و الإمالة و الاعوجاج. فالأول: كافأت‏ فلاناً، إذا قابلتَه بمثل صَنیعه. والكف‏ء: المِثْل. قال اللّه تعالى: وَ لَمْ یكُنْ لَهُ‏ كُفُواً أَحَدٌ. و التكَافؤ: التَّساوِی. قال رسول اللّه صلی الله علیه و اله‏: «المسلمون‏ تَتَكَافأ دماؤُهم». أی تتساوى. والكِفَاءُ: شُقَّتان تُنْصَح إحداهما بالأخرى‏ (معجم مقاییس اللغة، ج۵، ص۱۸۹).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
178

چند نکته آمده است: یکی این که با آنها به نیکی برخورد شود؛۱دیگری این که درخواست او قطع نشود و اجازه شکایت کردن به او داده شود و فرد، سخن او را خوب بشنود؛۲سوم این که چیزی به او پرداخت شود.۳

در این باره، موارد فراوانی مطرح شده که جای طرح همه آنها در این مجال نیست. آنچه مهم است این که یکی از کرامت‌های اخلاقی، رد نکردن نیازمند و پاسخ شایسته دادن به اوست. افرادی که از کرامت اخلاقی برخوردارند، در رویارویی با نیازمندان، بی‌تفاوت نمی‌گذرند و نسبت به آنان احساس مسئولیت می‌کنند و در حدّ امکان، نیازشان را برآورده می‌سازند.

۵. المکافأة علی الصنائع

این صفت، به مسئله احسان دیگران در حقّ انسان مربوط است. از موضوعات زندگی اجتماعی، خوبی و احسان دیگران به انسان است.

1.. امام صادق علیه السلام: ما آمَنَ بِاللّه ولا بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و اله ولا بِعَلِی علیه السلام مَن إذا أتاهُ أخوهُ المُؤمِنُ فی حاجَةٍ لَم یضحَك فی وَجهِهِ، فَإِن كانَت حاجَتُهُ عِندَهُ سارَعَ إلى‏ قَضائِها، وإن لَم یكُن عِندَهُ تَكَلَّفَ مِن عِندِ غَیرِهِ حَتّى‏ یقضِیها لَهُ، فَإِذا كانَ بِخِلافِ ما وَصَفتُهُ فَلا وَلایةَ بَینَنا وبَینَهُ (قضاء حقوق المؤمنین، ص۲۰، ح۱۷؛ جامع الأحادیث، ص۲۳۳؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۱۷۶، ح۱۲).

2.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: لا تقطعوا على السائل مسألته، دعوه فلیشكو بثه ولیخبر حاله (الجعفریات، ص۵۷).عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و اله: لا تقطعوا على السائل مسألته فلولا أن المساكین یكذبون ما أفلح من ردهم (الکافی، ج۴، ص۱۵، ح۱).

3.. عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: [قال] ما منع رسول اللّه صلی الله علیه و اله سائلا قط إن كان عنده أعطى وإلا قال: یأتی اللّه به (الکافی، ج۸، ص۱۵۲، ح۵).عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال: قال رسول اللّه صلی الله علیه و اله: لا تردوا السائل ولو بظلف محترق (همان جا، ح۶).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41107
صفحه از 223
پرینت  ارسال به