151
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

در مجموع می‌توان گفت که در قرآن و احادیث اسلامی، واژه «بِر»، مانند واژه‏های «خیر» و «معروف»، در معنای لغوی آن، یعنی مطلقِ نیکی‏های اعتقادی، اخلاقی و عملی به کار رفته است و بدین سان، اسلام، جامعه بشر را به مطلقِ نیکوکاری دعوت می‏نماید.

۴. صدق الحدیث

صدق الحدیث، اصطلاحی ترکیبی از دو کلمه صدق و حدیث است. حدیث، در لغت به معنای تازه و نو است که بعداً به سخن اطلاق می‌شود. امّا واژه مهم در این اصطلاح، صدق است. در حقیقت، صدق الحدیث، معادل صداقت است. لذا وقتی معنای واژه صداقت روشن شود، معنای صدق الحدیث نیز روشن می‌شود.

صدق در لغت

خلیل،۱ ابن دُرَید،۲ صاحب بن عباد،۳ و جوهری،۴ صِدق را ضدّ کذب دانسته و صَدق را به معنای «کامل هر چیزی» و یا «استواریِ هر چیزی» تعریف کرده‌اند و صدّیق را از این لغت می‌دانند. برخی نیز بیان می‌دارند که برای بیان سختی و محکمیِ نیزه، از این واژه استفاده می‌شود. ابن فارس، معنای اصلی این واژه را قوّت یک چیز می‌داند و کاربرد آن در «شیء صَدقً» را به معنای امر محکم و استوار و در «رمح صدق» را به

1.. الصِّدْقُ: نقیض الكذب‏ ... و الصَّدْقُ: الكامل من كل شی‏ء (العین، ج۵، ص۵۶).

2.. الصِّدق: ضدّ الكذب؛ صَدَقَ یصدُق صِدْقاً. و الصَّدْق: الصُّلب من كل شی‏ء؛ رمح صَدْقٌ، إذا كان صلباً (جمرة اللغة، ج۲، ص۵۶۵).

3.. الصَّدْقُ: الكامِلُ فی كلِّ شَی‏ءٍ و الصُّلْب (المحیط، ج۵، ص۲۵۷).

4.. و الصَّدْقُ، بالفتح: الصُلبُ من الرماح، و یقال المستوِى‏ (الصحاح، ج۴، ص۱۵۰۶).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
150

بِر در متون دینی

واژه «بِر» با مشتقّاتش در مجموع، بیست بار در قرآن به کار رفته است: «بِر» هشت بار، «أبرار» شش بار، «بَر» سه بار، «بَرَرة»، «تبرّوا» و «تبرّوهم» هر کدام یک بار.

در متون دینی، مواردی وجود دارد که به معرفی بِر پرداخته‌اند. این موارد، عبارت‌اند از: ایمان، عمل صالح، انفاق، اقامه نماز، پرداخت زکات، وفای به عهد، صبر در سختی‌ها و موقعیت ترس،۱ سود رساندن به بندگان خدا،۲ شهادت در راه خدا،۳ صدقه،۴ حسن خلق،۵ سکینه و وقار.۶

1.. (لَّیسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِاللّه وَ الْیوْمِ الْأَخِرِ وَ الْمَلَئِكَةِ وَ الْكِتَبِ وَالنَّبِیینَ وَ ءَاتَى الْمَالَ عَلَى حُبّهِ ذَوِى الْقُرْبَى وَ الْیتَمَى وَ الْمَسَكِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِى الرّقَابِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتَى الزَّكَوةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَهَدُواْ وَ الصَّبِرِینَ فِى الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُوْلَئِكَ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ) (سورۀ بقره، آیۀ ۱۷۷).(لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَىْ‏ءٍ فَإِنَّ اللّه بِهِ عَلِیمٌ) (سورۀ آل عمران، آیۀ ۹۲).

2.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: خَصلَتانِ لَیسَ فَوقَهُما مِنَ البِرِّ شَی‏ءٌ: الإِیمانُ بِاللّه، وَالنَّفعُ لِعِبادِ اللّه، وخَصلَتانِ لَیسَ فَوقَهُما مِنَ الشَّرِّ شَی‏ءٌ: الشِّركُ بِاللّه، وَالضَّرُّ لِعِبادِ اللّه (تحف العقول، ص۳۵، بحار الأنوار، ج۷۷، ص۱۳۷، ح۲).

3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و الهفَوقَ كُلِّ ذی بِرٍّ بِرٌّ، حَتّى یقتَلَ الرَّجُلُ فی سَبیلِ اللّه، فَإِذا قُتِلَ فی سَبیلِ اللّه فَلَیسَ فَوقَهُ بِرٌّ (الكافی، ج۲، ص۳۴۸، ح۴).

4.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: خَیرُ أبوابِ البِرِّ الصَّدَقَةُ (المعجم الكبیر، ج۱۲، ص۱۴۲، ح۱۲۸۳۴).امام علی علیه السلام: الصَّدَقَةُ فِی السِّرِّ، مِن أفضَلِ البِرِّ (غرر الحكم، ح۱۵۱۸؛ عیون الحكم والمواعظ، ص۴۸، ح۱۲۲۴).

5.. صحیح مسلم عن نوّاس بن سمعان: سَأَلتُ رَسولَ اللّه صلی الله علیه و اله عَنِ البِرِّ وَالإِثمِ، فَقالَ: البِرُّ حُسنُ الخُلُقِ ... (صحیح مسلم، ج۴، ص۱۹۸۰، ح۱۴؛ سنن الترمذی، ج۴، ص۵۹۷، ح۲۳۸۹؛ مسند ابن حنبل، ج۶، ص۱۹۹، ح۱۷۶۴۹؛ سنن الدارمی، ج۲، ص۷۷۸، ح۲۶۸۷؛ الأدب المفرد، ص۹۶، ح۲۹۵).

6.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: لَیسَ البِرُّ فی حُسنِ الزِّی، ولكِنَّ البِرَّ فِی السَّكینَةِ وَالوَقارِ (جامع الأحادیث، ص۲۸۸).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41123
صفحه از 223
پرینت  ارسال به