۰.در حالی که تو ما را می‌بینی، ما از تو حیا نمی‌کنیم.

امام علی علیه السلام وقتی می‌خواهد از فرار کردن لشکریان خود، جلوگیری کند، آنان را به «شرم» از فرار، فرا می‌خواند و برای برانگیختن شرم در وجودشان، آنان را به این نکته توجّه می‌دهد که در برابر چشمان خداوند هستند.^۱

وقتی از امام صادق علیه السلام سؤال می‌شود که مبانی‌اش در زندگی چیست، به چهار مطلب اشاره می‌کند که یکی از آنها این است:

۰.وَ عَلِمْتُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مُطَّلِعٌ‏ عَلَيَ‏ فَاسْتَحْيَيْت.‏^۲

۰.دانستم که خداوند بلندمرتبه بر احوال من آگاه است پس حیا کردم.

همچنین امام زین‌العابدین علیه السلام می‌فرماید:

۰.خَفَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لِقُدْرَتِهِ‏ عَلَيْكَ‏ وَ اسْتَحِ مِنْهُ لِقُرْبِهِ مِنْك‏.^۳

۰.از خداوند به خاطر قدرتش بر تو بترس و به خاطر نزدیکی‌اش به تو حیا کن.

امام باقر علیه السلام نیز می‌فرماید:

۰.اِسْتَحْی مِنَ اللّه بِقَدرِ قُرْبِهِ مِنْکَ و خَفْهُ بِقَدْرِ قُدْرَتِهِ عَلَیک. ^۴

باب نمونه است. چهار: حیا، زیرمجموعه ترس است؛ زیرا علّت برانگیختگی هنگام مواجهه با یک کار زشت، یا ترس از سرزنش و نکوهش مردم است، و یا ترس از ارتکاب آن. البته در برخی تعریف‌ها تصریح شده بود که علّت حیا، زشتی و نقصان خود عمل است. پنجم: منشأ زشت دانستن یک عمل، یا شرع است یا عقل و یا عرف و آداب یک جامعه.

حیا در متون دینی

متون دینی حیا، دربردارنده مواردی هستند که می‌توانند مؤلّفه‌های حیا را روشن کنند. بخشی از روایات حیا، مربوط به کسانی است که در حضور مردم، شرم می‌کنند؛ امّا در خلوت و جایی که کسی حضور ندارد، حیا را رعایت نمی‌کنند. برخی دیگر از روایات، افرادی را که در حضور مردم حیا نمی‌ورزند، نکوهش می‌کند و روایات دیگری، مردم را به حضور و نظارت فرشتگان توجّه می‌دهند و آنان را به حیا فرا می‌خوانند. در بخش دیگری از روایات، به مسئله آگاهی معصومان علیهم السّلام از کردار مردم اشاره شده و خواسته شده که در پیشگاه آنان، شرم داشته باشند. در بخش دیگری از روایات، به نظارت خداوند اشاره شده و جهان، محضر خدا دانسته شده و مردم به حیا کردن از خداوند، فرا خوانده شده‌اند.^۱ در بخش دیگری از روایات، متن حدیث به نکته محوری حیا اشاره کرده است. امام زین‌العابدین علیه السلام می‌فرماید:

۰.وَ لَا اسْتَحْيَيْنَا مِنْكَ وَ أَنْتَ‏ تَرَانَا.^۲