139
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

می‌داند که از زیان آخرتی آن بیم داریم.۱

از مجموع این دیدگاه‌ها چنین بر می‌آید که ورع، نوعی خویشتنداری دقیق‌تر و سخت‌تر و شدیدتر از تقواست. این نوع از خویشتنداری، علاوه بر اموری که قطعاً حرام است، شامل امور مشکوک و مورد شبهه نیز می‌گردد. فلسفه آن نیز جلوگیری از وقوع در حرام قطعی است.

ورع در متون دینی

در متون دینی، روایاتی وجود دارند که می‌توانند بر مؤلّفه‌های معنایی ورع دلالت کنند. این متون، چند بخش اند: گاه ورع را به خویشتنداری از حرام الهی،۲ گاه به ایستادن بر شبهه‌ها،۳و گاه به ترک گناه صغیره به خاطر

1.. ترك ما یخشى ضرره فی الآخرة (همان جا، به نقل از: الفوائد، ص ۱۱۸) .

2.. عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیاثٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّه علیه السلام عَنِ الْوَرِعِ مِنَ النَّاسِ، فَقَالَ: «الَّذِی یتَوَرَّعُ عَنْ مَحَارِمِ اللّه عَزَّ وَجَلَّ» (الكافی، ج۳، ص۱۹۸).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: أَیهَا النَّاسُ، إِنَّهُ لَا مَالَ أَعْوَدُ مِنَ الْعَقْلِ، وَلَا فَقْرَ أَشَدُّ مِنَ الْجَهْلِ، وَلَا وَاعِظَ أَبْلَغُ مِنَ النُّصْحِ، وَلَا عَقْلَ كَالتَّدْبِیرِ، وَلَا عِبَادَةَ كَالتَّفَكُّرِ، وَلَا مُظَاهَرَةَ أَوْثَقُ مِنَ الْمُشَاوَرَةِ، وَلَا وَحْشَةَ أَشَدُّ مِنَ الْعُجْبِ، وَلَا وَرَعَ كَالْكَفِّ عَنِ الْمَحَارِمِ (کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۷۲؛ الکافی، ج،۸ ص۲۰، ح۴).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: ثَلاثٌ مَن لَم یكُن فِیه لِمَ یتِمَّ لَهُ عَمَلٌ: وَرَعٌ یحجُزُهُ عَن مَعاصِی اللّه، وخُلُقٌ یدارِی بِهِ النّاسَ، وحِلْمٌ یرُدُّ بِهِ جَهلَ الجاهِلِ (الكافی، ج۲، ص۱۱۶، ح۱).امام باقر علیه السلام: ما یعْبَأُ بِمَن یؤُمُّ هذا البَیتَ إذا لَم یكُن فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ: وَرَعٌ یحْجِزُهُ عن مَعاصی اللّه تعالى، وحِلْمٌ یمْلِكُ بهِ غَضَبَهُ، وحُسْنُ الصَّحابةِ لِمَن صَحِبَهُ (الخصال، ص۱۴۸، ح۱۸۰).امام حسین علیه السلام: لیس الخوف خوف من بكى وإن جرت دموعه، ما لم یكن له ورع یحجزه عن معاصی اللّه، وإنّما ذلك خوف كاذب (عدّة الداعی، ص۱۶۳؛ بحار الأنوار، ج۹۳، ص۳۳۵).امام باقر علیه السلام: إنَّ الإمامةَ لا تَصْلُحُ إلّا لِرَجُلٍ فیهِ ثَلاثُ خَصالٍ: وَرَعٌ یحْجِزُهُ عَنِ المَحارمِ، وحِلْمٌ یمْلِكُ بهِ غَضَبَهُ، وحُسْنُ الخِلافةِ على‏ مَن وُلِّی حتّى‏ یكونَ لَهُ كالوالِدِ الرَّحیمِ (الخصال، ص۱۱۶، ح۹۷).امام صادق علیه السلام: اِتَّقِ المُفاخَرَةَ، وعَلَیكَ بِوَرَعٍ یحجِزُكَ عَن مَعاصِی اللّه عَزَّوجَلَّ، فَإِنَّ اللّه عَزَّوجَلَّ یقولُ: «ثُمَّ لیقضوا تَفَثَهُم، ومِنَ التَّفَثِ» أن تَتَكَلَّمَ فی إحرامِكَ بِكَلامٍ قَبیحٍ، فَإِذا دَخَلتَ مَكَّةَ فَطُفتَ بِالبَیتِ تَكَلَّمتَ بِكَلامٍ طَیبٍ، وكانَ ذلِكَ كَفّارَةً لِذلِكَ (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۳۳۳، ح۲۵۹۳؛ الكافی، ج۴، ص۵۴۳، ح۱۵. نیز، ر.ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۹۵).

3.. عن واثلة بن الأسقع قال قلت یا رسول اللّه من الورع قال الذی یقف عند الشبهة (مسند ابی یعلی، ج۶، ص۴۸۱، ح۷۴۵۴؛ المعجم الکبیر، ج۲۲، ص۷۹؛ الورع، ابن ابی الدنیا، ص۵۹).عَنْ فُضَیلِ بْنِ عِیاضٍ، قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّه علیه السلام عَنْ أَشْیاءَ مِنَ الْمَكَاسِبِ، فَنَهَانِی عَنْهَا، وَقَالَ: «یا فُضَیلُ، وَاللّه لَضَرَرُ هؤُلَاءِ عَلى هذِهِ الْأُمَّةِ أَشَدُّ مِنْ ضَرَرِ التُّرْكِ وَالدَّیلَمِ». قَالَ: وَسَأَلْتُهُ عَنِ الْوَرَعِ مِنَ النَّاسِ؟ فَقَالَ: «الَّذِی یتَوَرَّعُ عَنْ مَحَارِمِ اللّه عَزَّ وَجَلَّ، وَیجْتَنِبُ هؤُلَاءِ، وَإِذَا لَمْ یتَّقِ الشُّبُهَاتِ، وَقَعَ فِی الْحَرَامِ وَهُوَ لَا یعْرِفُهُ، وَإِذَا رَأَى الْمُنْكَرَ، فَلَمْ ینْكِرْهُ وَهُوَ یقْدِرُ عَلَیهِ، فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ یعْصَى اللّه عَزَّ وَجَلَّ، وَمَنْ أَحَبَّ أَنْ یعْصَى اللّه، فَقَدْ بَارَزَ اللّه ـ عَزَّ وَجَلَّ ـ بِالْعَدَاوَةِ، وَمَنْ أَحَبَّ بَقَاءَ الظَّالِمِینَ، فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ یعْصَى اللّه ؛ إِنَّ اللّه تَعَالى حَمِدَ نَفْسَهُ عَلى هَلَاكِ الظَّالِمِینَ، فَقَالَ: «فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذِینَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» (الكافی، ج۹، ص۶۲۷).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
138

آفت‌زده می‌کند؛ اخذ به مطمئن‌ترین‌ها و واداشتن نفس به سخت‌ترین‌ها؛ دقت در خوراک و پوشاک، و ترک آنچه اشکال دارد؛ و به نقل از برخی دیگر، آن را به معنای کناره‌گیری از شبهات و مراقبت از خطرات.۱

کفوی، آن را به اجتناب از شبهات تعریف کرده که گاه در عمل، موجب انجام یافتن و گاه موجب ترک چیزی می‌شود. وی تقوا را نیز به معنای خویشتنداری قلمداد کرده و فرق آن دو را در موضوع آنها دانسته است. وی موضوع تقوا را حرام قطعی می‌داند، به خلاف ورع که موضوع آن، شبهه است.۲

راغب، آن را به ترک کردن شتاب در کسب متاع دنیا می‌داند.۳ محمّد بن علان، آن را به معنای ترک کردن امور بی‌اشکال، به خاطر پرهیز از وقوع در خطر می‌داند و معتقد است که برخی آن را به معنای ترک شبهات دانسته‌اند.۴ ابن تیمیه نیز آن را به معنای خویشتنداری از حرام قطعی و حرام مشکوک می‌داند.۵ ابن قیّم نیز ورع را به ترک کردن چیزی

1.. الورع ترك ما یریبك، ونفی ما یعیبك، والأخذ بالأوثق، وحمل النفس على الأشق. وقیل: النظر فی المطعم واللباس، وترك ما به بأس، وقیل: تجنب الشبهات، ومراقبة الخطرات (نضرة النعیم، ج۸، ص۳۶۱۶، به نقل از: التوقیف على مهمات التعاریف، ص ۳۳۷).

2.. الورع: الاجتناب عن الشبهات سواء كان تحصیلا أو غیر تحصیل؛ إذ قد یفعل المرء فعلا تورعا، وقد یتركه تورعا أیضا، ویستعمل بمعنى التقوى، وهو الكف عن المحرمات القطعیة (همان جا، به نقل از الكلیات، كفوی، ص ۹۴۴).

3.. الورع عبارة عن ترك التسرع إلى تناول أعراض الدنیا (الذریعة الی مکارم الشریعة، ص۳۲۳ به نقل از نضرة النعیم ج۸ ص۳۶۱۷).

4.. قیل ترك ما لا بأس به حذرا مما به بأس. وقیل هو: ترك الشبهات وهو الورع المندوب، ویطلق على ترك المحرمات (نضرة النعیم، ج۸، ص۳۶۱۶، به نقل از: دلیل الفالحین لطرق ریاض الصالحین، محمّد بن علان، ج۳، ص۲۶).

5.. هو الورع عما قد تخاف عاقبته وهو ما یعلم تحریمه وما یشك فی تحریمه، ولیس فی تركه مفسدة أعظم من فعله، وكذلك الاحتیال بفعل ما یشك فی وجوبه لكن على هذا الوجه (همان جا، به نقل از: الفتاوى، ج۱۰، ص۵۱۱ ـ ۵۱۲).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41053
صفحه از 223
پرینت  ارسال به