135
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

تنها تفاوتی که با یکدیگر دارند، در سه صفت است: ورع به جای یقین، حیا به جای حُسن خلق، و بِر به جای مروّت. از این رو، به بررسی این سه عنوان جدید می‌پردازیم و سپس مجموع صفات روایت دوم را با هم تحلیل کرده و با روایت نخست، مقایسه خواهیم کرد.

۱. ورع

ورع در لغت

لغت‌شناسان با تعبیرهای مختلفی ورع را تعریف کرده‌اند. خلیل فراهیدی، آن را به شدّت خودنگهداری تعریف کرده و گفته که به همین جهت برای فرد ترسو نیز از همین واژه استفاده می‌شود. همچنین به یکی از کاربردهای آن در باره اسب اشاره کرده و آن را به معنای بازداشتن آن از حوض دانسته است.۱ ازهری در تهذیب اللغة، آن را به بازداری از قبیح معنا کرده و در بقیه مطالب، همانند خلیل سخن گفته است.۲ ابن درید در جمهرة اللغة، آن را به خودداری از بدی تعریف کرده و فرد باورع را به معنای انسانی که خویشتنداری او آشکار

1.. الوَرَع: شدة التحرج. وَرِّعْه: اكففه كفا. و رجل وَرِع مُتَوَرِّع. [إذا كان متحرجا]. و الوَرَع: الجبان، وَرُعَ یوْرُعُ وَراعَةً. و من التحرج: وَرِعَ یرِعُ رِعَة. و سمی الجبان وَرَعا لإحجامه و نكوصه. و منه یقال: ودعت الإبل عن الحوض، إذا رددتها فارتدت (العین، ج۲، ص۲۴۲).

2.. و هو الكفّ عن القبیح. أبو عبید عن الكسائی قال: الورَع: الجبان. و قد ورُع یوْرُع. و من التحرج: وَرع یرِع رِعَة. و سُمّی الجبان دَرَعاً لإحجامه و نكوصه. و منه یقال وَرَّعْتُ الإبل عن الحوض إذا رددتها فارتدَّت (تهذیب اللغة، ج۳، ص۱۱۲).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
134

روایت دوم

نقل دوم مرحوم کلینی، بدین شکل است:

۰.عَنْهُ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَاشِمِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَبَّادٍ قَالَ بَكْرٌ وَ أَظُنُّنِي قَدْ سَمِعْتُهُ مِنْ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ۷ قَالَ: إِنَّا لَنُحِبُّ مَنْ كَانَ عَاقِلًا فَهِماً فَقِيهاً حَلِيماً مُدَارِياً صَبُوراً صَدُوقاً وَفِيّاً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ الْأَنْبِيَاءَ بِمَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَمَنْ كَانَتْ فِيهِ فَلْيَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى ذَلِكَ وَ مَنْ لَمْ تَكُنْ فِيهِ فَلْيَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْيَسْأَلْهُ إِيَّاهَا قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا هُنَّ قَالَ هُنَّ الْوَرَعُ‏ وَ الْقَنَاعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّكْرُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحَيَاءُ وَ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ الْغَيْرَةُ وَ الْبِرُّ وَ صِدْقُ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ.۱

این روایت نیز دارای دو بخش است. بخش نخست آن، با تفاوت اندکی، شبیه روایت پیشین است و بخش دوم آن، تفاوت‌های قابل توجّهی با روایت نخست دارد که به بررسی آن می‌پردازیم. اوّلاً روایت دوم، به ده‌گانه بودن صفات مکارم تصریح نکرده و دوازده صفت را آورده است؛ به خلاف روایت نخست که به تعداد تصریح کرده بود و البته در ادامه بر اساس نقل برخی، دو صفت دیگر را هم آورده بود که ظاهراً مرادشان همین نقل بوده است. ثانیاً این صفات، در مجموع ده صفت، هفت صفت آنها با هم مشترک بوده و حتّی ترتیب آنها نیز تقریباً یکی است.

1.. الکافی، ج۲، ص۵۶.

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41533
صفحه از 223
پرینت  ارسال به