111
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

مال، به توسعه دادن با گشاده‌رویی و خوش‌برخوردی توصیه کرده‌اند.۱ ابن اثیر، «سعوهم بأخلاقکم» را به معنای «توسعه در اخلاق مصاحبت» می‌داند.۲

از این روایات به خوبی برمی‌آید که صحبت از روابط با دیگران است که پیامبر صلی الله علیه و اله می‌فرماید: اگر نمی‌توانید به وسیله مال، آنها را در توسعه قرار دهید، پس حسن خلق داشته باشید.

روایات دیگری نیز هستند که مصادیق حُسن خلق را معرفی کرده‌اند. در این روایات، از اموری مانند: نرم‌خویی، خوشگویی و خوش‌رویی،۳ خشم نگرفتن،۴ رضامندی هنگام دستیابی به مال دنیا و عدم نارضایتی هنگام دست نیافتن به آن،۵ انصاف داشتن،۶

1.. امام رضا علیه السلام: قال أمیر المؤمنین علیه السلام: انكم لن تسعوا الناس بأموالكم فسعوهم بطلاقة الوجه وحسن اللقاء فانی سمعت رسول اللّه صلی الله علیه و اله یقول انكم لن تسعوا الناس بأموالكم فسعوهم بأخلاقكم (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۲، ص۵۸).

2.. قوله: (یا بنی عبد المطلب انكم لن تسعوا الناس بأموالكم) الوسع والسعة والجدة الطاقة أی لا یتسع أموالكم لعطائهم ورفع احتیاجهم. فوسعوا أخلاقكم لصحبتهم كما أشار إلیه بقوله ( فالقوهم بطلاقة الوجه وحسن البشر ) أی فالقوهم باستبشار الوجه وبشاشته وانبساطه وهو من لوازم التواضع وحسن الخلق (شرح اُصول الکافی، ج۸، ص۳۱۲).

3.. قلت له [الامام الصادق علیه السلام] ما حد حسن الخلق؟ قال علیه السلام: «تلین جناحك و تطیب كلامك و تلقی اخاك ببشر حسن» (الكافی، ج۲، ص۱۰۳، ح۴؛ کتاب من لایحضره الفقیه: ج۴، ص۴۱۲؛ معانی الأخبار: ص۲۵۳).

4.. ان رجلا اتی النبی صلی الله علیه و اله من قبل وجهه فقال یا رسول اللّه ای العمل افضل؟ قال حسن الخُلق ثم اتاه عن یمینه فقال ای العمل افضل؟..... فالتفت الیه رسول اللّه صلی الله علیه و اله فقال ما لك لاتفقه ...! حسن الخلق هو ان لاتغضب ان استطعت (الترغیب و الترهیب، ج۳، ص۴۰۵، ح۱۴؛ الدر المنثور، ج۲، ص۳۲۱).

5.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: انما تفسیر حسن الخلق ما اصاب من الدنیا یرضی و ان لم یصبه لم یسخط (حلیة الأولیاء، ج۸، ص۴۳؛ الفردوس، ج۱، ص۳۴۳).

6.. قال رجل للرضا علیه السلام: ما حد حسن الخلق فقال ان تعطی الناس من نفسك ما تحب ان یعطوك مثله (إرشاد القلوب، ص۱۳۴).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
110

نیست؛ چرا که حُسن خلق، از نوع اصطلاحاتی است که معنای آن، ترکیب معنای هر دو واژه نیست. از این رو، به بررسی لغوی نیاز ندارد. این اصطلاح در متون دینی به معنای اخلاق خوب در تعامل بین افراد است. حُسن خلق به معنای مطلق اخلاق خوب نیست؛ اگر چنین می‌بود، نمی‌بایست به عنوان یکی از مصادیق مکارم اخلاق در نظر گرفته می‌شد؛ بلکه باید مقسم اخلاق قرار می‌گرفت که یک بخش آن مکارم می‌بود و بخش دیگر آن، غیر مکارم. کاربرد حُسن خلق در متون نشان می‌دهد که مربوط به حوزه روابط اجتماعی است. برای نمونه، پیامبر خدا صلی الله علیه و اله می‌فرماید:

۰.إِنَّكُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِكُمْ‏ فَسَعُوهُمْ‏ بِأَخْلَاقِكُمْ.۱

۰.مردم را با اموالتان در گشایش قرار ندهید؛ بلکه آنها را با اخلاقتان در گشایش قرار دهید.

این روایت، با تعبیرهای دیگری نیز آمده است.۲ امیرمؤمنان علیه السلام، با استناد به این روایت پیامبر خدا صلی الله علیه و اله، مردم را به جای توسعه دادن با

1.. کتاب من لایحضره الفقیه: ج۴، ص۳۹۴؛ الأمالی، صدوق: ص۶۲.

2.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: انكم لاتسعون الناس باموالكم و یسعهم منكم بسط الوجه و حسن الخلق (المستدرك علی الصحیحین، ج۱، ص۲۱۲؛ المصنف، ابن ابی شیبة، ج۶، ص۹۰).پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: ...انكم لاتسعوا الناس باموالكم فالقوهم بطلاقه الوجه و حسن البشر (الكافی، ج۲، ص۱۰۳، ح۱).امام باقر علیه السلام: قال رسول اللّه صلی الله علیه و اله: أیها الناس واللّه انى لاعلم انكم لا تسعون الناس بأموالكم ولكن بالطلاقة وحسن الخلق (الزهد، حسین بن سعید، ص۲۸).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41578
صفحه از 223
پرینت  ارسال به