109
بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»

مکارم اخلاق پیامبران است. پیامبران ـ که بالاترین درجه علم و آگاهی را دارند ـ، همیشه در رسالت خود، با افراد جاهل و نادان رو‌به‌رو می‌شوند. این حقیقت، نیازمند حلم است تا بتواند فشار موقعیت را کاهش دهد و رسالت آنها را با مشکل رو به رو نسازد.

۶. حُسن خلق

حُسن خلق، یکی از مفاهیمی است که مورد تأکید جدّی اسلام است. در روایات از آن به عنوان عامل سعادت،۱ نیمی از دین۲ و ایمان،۳ بهترین نیکی،۴ خیر دنیا و آخرت،۵ و مایه تقرّب به خداوند متعال۶ یاد شده است. این صفت را مورد بررسی قرار می‌دهیم تا بتوانیم جایگاه آن را بهتر شناسایی کنیم:

معنای حُسن خلق

حُسن، به معنای زیبایی و نیکویی و خُلق، به معنای سجیه۷ و شمایل درونی است؛ امّا معنای این اصطلاح، ترکیبی از معنای لغوی هر دو واژه

1.. امام صادق علیه السلام: من سعادة الرجل حسن الخلق (مستدرک الوسائل، ج۸، ص۴۴۶، ح۹۹۵۲).

2.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: حسن الخلق نصف الدین (الخصال، ص۳۰، ح۱۰۶).

3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: حسن الخلق نصف الایمان (الخصال، ص۳۰؛ تاریخ بغداد، ج۱۲، ش۱۱).امام صادق علیه السلام: من الایمان حسن الخلق و اطعام الطعام (الكافی، ج۴، ص۵۰، ح۲).

4.. أمیر مؤمنان علیه السلام: إن أحسن الحسن الخلق الحسن (الخصال، ص۲۹، ح۱۰۲؛ مسند الشهاب، ج۲، ص۱۰۸).

5.. قالت أم سلمة لرسول اللّه صلی الله علیه و اله: بأبی أنت وأمی، المرأة یكون لها زوجان فیموتان فیدخلان الجنة لأیهما تكون؟ قال: یا أم سلمة، تخیر أحسنهما خلقا وخیرهما لأهله، یا أم سلمة، إن حسن الخلق ذهب بخیر الدنیا والآخرة (الخصال، ج۱، ص۴۳).

6.. امام سجاد علیه السلام: ان اقربكم من اللّه اوسعكم خلقاً (الكافی، ج۸، ص۶۹).

7.. الخُلُق و الخلیقه: الطبیعه و الجوهری فی الصحاح یقول: الخُلُق: السجیه (العین، ج۴، ص۱۵۱).«خُلق» و هو السجیه لان صاحبه قد قدِّر علیه و فلان خلیق بكذا و اَخلِق به ما اَخلَقَه ای هو ممن یقدر فیه ذلك و الخَلاق: النَصیب لانه قد قُدِّر لكل احد نصیبه (معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۲۱۳).


بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
108

حلم برقرار کرده‌اند. ۱ هر کجا علم واقعی (از نظر روایات) باشد، وجود حلم، ضروری است. روایات، این ضرورت را با تعبیرهایی مانند: «رکن علم»،۲ «وزیر علم»،۳ «لباس عالم»،۴ «زینت علم»۵ و «علامت علم»،۶ بیان کرده‌اند. از مجموع این روایات، استفاده می‌شود که لازمه علم، حلم است. در تبیین این موضوع باید به تعریف حلم و ماهیت آن بازگشت. موقعیت حلم، جهالت دیگران است و این جهالت، برای عالِم، نمایان و برجسته است. شخص عالِم، به جهت فضیلت و دانشی که دارد، جهالت دیگران را خوب می‌فهمد و از آن رنج می‌برد. جهالت جاهلان برای فرد دانا، سنگین و دردآور است. از این رو، اگر عالم، حلیم نباشد، خیلی زود برآشفته می‌شود و رفتارهای نابخردانه نشان می‌دهد و موجب افول جایگاه وی می‌گردد. از این رو، هر عالمی به حلم نیاز دارد تا جهالت جاهلان را تحمل کند و وقار و متانت را از دست ندهد. بر همین اساس، مشخص می‌شود که چرا حلم، جزء

1.. امام علی علیه السلام: فی صفات المتقین: یمزج العلم بالحلم و یمزج الحلم بالعقل (الأمالی، صدوق، ص۴۵۹).

2.. امام صادق علیه السلام: علیك بالحلم فانه ركن العلم (الأمالی، صدوق، ص۴۹۱).

3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله: نعم وزیر العلم الحلم (الكافی، ج۱، ص۴۸).

4.. امام باقر علیه السلام: الحلم لباس العالم فلاتَعَرَّین منه (الكافی، ج۸، ص۵۵).

5.. امام صادق علیه السلام: اطلبوا العلم و تزینوا معه بالحلم و الوقار و تواضعوا لمن تعلمونه العلم (الكافی، ج۱، ص۳۶).

6.. امام صادق علیه السلام: كان امیرالمومنین علیه السلام: یقول یا طالب العلم ان للعالم ثلاث علامات العلم و الحلم و الصمت (الكافی، ج۱، ص۳۷).شبیه روایات علم و حلم، روایتی در موضوع فقه و حلم وجود دارد كه از حیث نسبت نیز همان نسبت علم و حلم بر آن حاكم است. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: ان من علامات الفقه الحلم و الصمت (الكافی، ج۱، ص۳۶).

  • نام منبع :
    بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»
    سایر پدیدآورندگان :
    حمزه عبدی و عباس پسندیده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 41264
صفحه از 223
پرینت  ارسال به